به گزارش روابط‌عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، فاطمه پازوکی، عضو کمیته علمی شانزدهمین جشنواره ملی پژوهش و فناوری و دبیر برگزاری رویداد «ایده و نوآوری»، در گفت‌وگویی به تشریح اهداف و جزئیات این رویداد پرداخت. مشروح این مصاحبه به شرح زیر است:

 

با تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید. به عنوان اولین سوال، لطفا درباره رویداد ایده و نوآوری در شانزدهمین جشنواره پژوهش کتابخانه ملی بیشتر توضیح بدهید. 

سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با بهره‌گیری از ظرفیت‌ ارزشمند دانش و پژوهش، نقش و جایگاه خود را به عنوان یک نهاد فرادست و اثربخش در عرصۀ سیاستگذاری و مدیریت کتابخانه‌های کشور استحکام و استمرار می‌بخشد. اهمیت جشنواره پژوهش نیز با توجه به این مهم، به روشنی قابل درک است. به علاوه، می توان از منظری دیگر به ضرورت این جشنواره نگریست و آن ایجاد بستری برای شناسایی، رصد و معرفی پژوهش‌های برتر در حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی و همچنین سایر حوزه‌های مرتبط با مأموریت‌های کتابخانه ملی است. پرورش نسل آینده، از مأموریت‌های اصلی این جشنواره است. به این منظور در جشنوارۀ امسال به بخش ارائۀ ایده و نوآوری توجه ویژه شده است. تا آنجا که به صورت یک رویداد مجزا و با سازوکار خلاقانه برگزار خواهد شد. تمایز این بخش آن است که یک ایده نوآورانه با پتانسیل بالا، بدون نیاز به تکمیل تمام مراحل پژوهشی، می‌تواند ارائه شود. برای این ایده‌ها، منتورینگ تخصصی توسط اعضای هیئت علمی و متخصصان باتجربه فراهم می‌کنیم تا این ایده‌ها در مسیر درست رشد کرده و به یک پروپوزال پژوهشی قوی یا حتی یک استارت‌آپ تبدیل شوند. طبق برنامه ریزی صورت گرفته، این رویداد جذاب قرار است در روز سه‌شنبه، 9 دی ماه ساعت 13 در تالار قلم برگزار شود. خبر خوب اینکه سطح ایده‌های دریافتی از نظر تنوع و کیفیت، قابل توجه و فراتر از انتظار بود. ایده‌ها از طیف‌های مختلفی به دست ما رسید؛ از دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی گرفته تا کتابخانه‌های عمومی و تخصصی و نیز علاقه‌مندان مستقل. همین تنوعِ فرستندگان نشان می‌دهد که رویداد، در سطح ملی دیده شده و توانسته است گروه‌های متفاوتی را پای کار بیاورد.

 

فلسفه و هدف اصلی طراحی رویداد ایده و نوآوری چیست؟

این رویداد بر دو محور فکری استوار است: گسترش دسترسی به عرصه نوآوری و تقویت مهارت ارتباط مؤثر. از یک سو، ما می‌خواستیم میدان نوآوری را محدود به پژوهش‌های کامل و منتشرشده نکنیم. در بسیاری از مواقع فقط صدای پروژه‌های نهایی شنیده می‌شود، در حالی که جرقه‌های اولیه، ایده‌های ناب و بینش‌هایی که هنوز به پژوهش کامل تبدیل نشده‌اند، می‌توانند بسیار الهام‌بخش و حتی جهت‌دهنده باشند. این رویداد پیامش این است که برای شنیده‌شدن، لازم نیست حتماً فرایندی طولانی طی شده باشد؛ اگر ایده‌ای ارزشمند دارید، همین امروز می‌توانید آن را مطرح کنید. چنین نگاهی، به‌خصوص برای نسل جوان و صاحبان ایده‌های جسورانه، فضا را امیدبخش‌تر می‌کند. از سوی دیگر، مسئله مهم «سواد ارائه» است. در نظام آموزشی ما، آموزش نظام‌مندِ ارائه مؤثر کمتر جدی گرفته می‌شود و همین باعث می‌شود حتی پژوهشگران عمیق هم گاهی نتوانند ایده‌شان را درست منتقل کنند. این رویداد، علاوه بر شناسایی ایده‌های خوب، یک میدان تمرینی بزرگ است تا شرکت‌کنندگان یاد بگیرند پیامشان را با وضوح، اعتبار و جذابیت منتقل کنند؛ مهارتی که فقط محدود به این رویداد نیست و در مسیر علمی و حرفه‌ای آن‌ها سرمایه‌ای ماندگار محسوب می‌شود.

 

پیش از روز اجرا، چه حمایت‌های آموزشی و عملی برای شرکت‌کنندگان منتخب در نظر گرفته شد؟

نگاه ما این بود که ایده‌ی خوب، اگر درست ارائه نشود، ممکن است حقش ادا نشود. بنابراین حمایت از شرکت‌کنندگان برای ارائه‌ی قدرتمند را بخشی از مسئولیت حرفه‌ای خودمان می‌دانستیم. هدف این حمایت‌ها این بود که فاصله‌ی بین «محتوای خوب» و «بیان مؤثر» کمتر شود و صاحبان ایده بتوانند پیامشان را دقیق، روشن و اثرگذار منتقل کنند.

یکی از اقدامات اصلی، تهیه و توزیع «دستنامه عملی ارائه ایده و نوآوری» بود. این دستنامه صرفاً یک متن آموزشی ساده نبود؛ بلکه به‌عنوان یک راهنمای جامع، از مرحله فکرکردن درباره پیام اصلی تا لحظه اجرا روی صحنه یا جلوی دوربین، همراه شرکت‌کننده بود. در آن درباره موضوعاتی صحبت شده که معمولاً در فضای رسمی آموزش کمتر به آن پرداخته می‌شود: روایت‌گری و داستان‌سرایی علمی، اصول طراحی بصری حرفه‌ای و کم‌ازدحام، مدیریت زبان بدن و صدا، تکنیک‌های جلب و حفظ توجه مخاطب در زمان محدود، و همچنین نکات فنی تولید محتوای ویدئویی. به بیان روشن‌تر، تلاش کردیم شکاف بین «چه می‌گوییم» و «چگونه می‌گوییم» را پر کنیم. در کنار آن، امکان مشاوره و گفتگوی تمام وقت تخصصی هم برای برخی تیم‌ها فراهم شد تا بتوانند اشکالات ساختاری روایت ایده را برطرف کنند، مدیریت زمان ارائه را تمرین کنند، اسلایدها را از منظر مخاطب‌پسندی و استانداردهای فنی بهینه کنند و در نهایت درباره نحوه اجرا بازخورد عملی بگیرند. این مشاوره‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده بود که به چالش‌های واقعیِ روز ارائه پاسخ بدهد و صرفاً توصیه‌های کلی و غیرکاربردی نباشد.

 

ترکیب داوران و معیارهای داوری در روز ارائه چه تفاوتی با مراحل قبل دارد؟

در مرحله نهایی، ما تلاش کردیم ترکیب داوران به شکلی باشد که «همه ابعاد یک ارائه موفق» را پوشش دهد؛ یعنی هم اصالت و کیفیت محتوایی ایده دیده شود، هم کیفیت انتقال پیام و مهارت ارائه، هم امکان‌پذیری و جنبه‌های نوآورانه و اجرایی، و هم میزان انطباق ایده با نیازهای راهبردی نهاد. به همین دلیل، در این مرحله از تخصص‌های متنوعی استفاده می‌شود: از متخصصان محتوایی حوزه کتابداری و اطلاعات گرفته تا استادان ارتباطات و رسانه، و نیز متخصصان نوآوری و مدیران ارشد مرتبط با حوزه مأموریتی کتابخانه ملی.

تفاوت مهم‌تر اما در منطق ارزیابی است: در روز اجرا، وزن ارزیابی از «صرفِ محتوای ایده» به سمت «شیوه ارائه و انتقال مؤثر» جابه‌جا می‌شود. البته اصالت و ارزش ایده همچنان اهمیت دارد، اما در این مرحله داوران جدی‌تر به این نگاه می‌کنند که ارائه‌دهنده چقدر می‌تواند ایده را روشن، اقناع‌کننده و قابل فهم برای مخاطبان مختلف بیان کند. در نتیجه، مواردی مثل قدرت بیان و اقناع، استفاده درست از زبان بدن و صدا، ارتباط چشمی و انتقال شور و انگیزه، کیفیت طراحی و گویایی اسلایدها و هماهنگی کلام و تصویر، توان مدیریت زمان و داشتن ساختار منسجم (شروع گیرا، بدنه روشن و پایان اثرگذار)، و نیز توانایی پاسخ‌دادن مختصر و دقیق به پرسش‌ها پررنگ‌تر می‌شود. هدف این است که «عمق فکری» در کنار «جذابیت اجرایی» دیده شود و ایده‌ای که هم خوب است و هم خوب ارائه می‌شود، شانس واقعی خود را پیدا کند.

 

مهم‌ترین توصیه به شرکت‌کنندگان در رویداد چیست؟

توصیه من این است که ارائه را مثل یک «هدیه» ببینند: شما چند دقیقه فرصت دارید تا یک دارایی ارزشمند یعنی ایده‌تان را به مخاطب منتقل کنید. پس لازم است هم محتوا دقیق باشد و هم بسته‌بندی آن حرفه‌ای، شفاف و به‌یادماندنی.

نکته اول این است که از فهرست‌کردن ویژگی‌های خشک عبور کنند و «روایت ایده» را پیدا کنند. یعنی مسئله اصلی را واضح بگویند، نشان بدهند مخاطب با چه چالشی مواجه است، ایده دقیقاً چگونه نقش راه‌حل را بازی می‌کند و در نهایت چه افق بهتری می‌سازد. ذهن انسان با داستان و مسیر ارتباط می‌گیرد، نه با انبوهی از گزاره‌های پراکنده. نکته دوم تمرین است؛ اما تمرینی که نتیجه‌اش «طبیعی شدن» ارائه باشد، نه ماشینی شدن. شرکت‌کننده باید آنقدر تمرین کند که تسلطش در اجرا دیده شود، بتواند با مخاطب ارتباط چشمی برقرار کند و اضطراب، جای پیام اصلی را نگیرد. استفاده از دستنامه به‌عنوان نقشه راه و گرفتن بازخورد صادقانه از اطرافیان هم می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. نکته سوم هم این است که مخاطب را فراموش نکنند. مخاطبان، ترکیبی از متخصصان، مدیران و همکاران هستند؛ بنابراین زبان باید قابل فهم و جذاب برای این طیف باشد. اصطلاحات فنی فقط در صورت ضرورت استفاده شود و حتماً با توضیح ساده همراه باشد.

 

جامعه کتابداری، پژوهشگران و علاقه‌مندان چگونه می‌توانند از خروجی این رویداد بهره ببرند؟

خروجی این رویداد را می‌توان یک گنجینه فکری دانست که کاربردهای متعددی دارد. یکی از مهم‌ترین کارکردها، کمک به ترسیم افق آینده حوزه است؛ به این معنا که مدیران و سیاست‌گذاران می‌توانند با مشاهده ایده‌های مطرح‌شده، درک بهتری از روندها و نیازهای پیش‌رو به دست آورند و تصمیم‌گیری‌های کلان خود را دقیق‌تر تنظیم کنند.

از سوی دیگر، بسیاری از این ایده‌ها می‌توانند نقطه شروع مسیرهای پژوهشی یا اجرایی شوند: موضوع پایان‌نامه، پروژه‌های دانشجویی، طرح‌های توسعه‌ای در کتابخانه‌ها و حتی همکاری‌های بین‌بخشی. این یعنی رویداد فقط یک نمایش کوتاه نیست، بلکه می‌تواند محرک پروژه‌های واقعی در سطح کشور باشد.

همچنین اگر امکان استفاده از ویدئوهای ارائه‌ها (با اجازه صاحبان ایده) فراهم شود، این محتوا می‌تواند به عنوان نمونه آموزشیِ ارائه مؤثر در کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی به‌کار رود. در نهایت، بُعد شبکه‌سازی بسیار مهم است؛ چون این رویداد بستری برای آشنایی صاحبان ایده با متخصصان و تصمیم‌گیران ایجاد می‌کند و همین ارتباط‌ها می‌تواند زمینه‌ساز همکاری‌های آینده شود. در کنار این موارد، انتشار گزارش‌های تحلیلی و گزیده محتوا (با رعایت حقوق ایده‌پردازان) کمک می‌کند دسترسی عمومی به این گنجینه افزایش یابد.