در تحقیقات تاریخی نباید با قطعیت سخن گفت

به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، مراسم رونمایی از کتاب «شَجرةُ الاَتراک» با همکاری مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران و انجمن ایرانی تاریخ در سالن فرهنگ این سازمان برگزار شد. غلامرضا امیرخانی،رئیس سازمان، در این مراسم با اشاره به اهمیت این اثر در شناخت تاریخ، بر نقش نهادهای علمی و فرهنگی کشور در حفظ میراث مکتوب تأکید کرد و مجموعه‌هایی همچون کتابخانه ملی، فرهنگستان‌ها و باغ کتاب را نماد پیشرفت فرهنگ در جمهور اسلامی برشمرد.

وی در ادامه به نقش مؤسسه میراث مکتوب در صیانت و اشاعه آثار مکتوب، اشاره کرد و گفت: این مؤسسه که ۳۰ سال از تأسیس آن می‌گذرد، بدون انحراف از اهداف اصلی، همواره بر حفظ و اشاعه میراث مکتوب ایران و زبان فارسی متمرکز بوده و تعداد آثار منتشرشده آن از مرز470 عنوان فراتر رفته که کتاب حاضر از جدیدترین آثار منتشره این موسسه محسوب می‌شود.

امیرخانی همچنین به نقش محوری سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در گردآوری و حفظ منابع علمی و تاریخی پرداخت و اظهار داشت: بر اساس اساسنامه سازمان، این نهاد مسئول صیانت از میراث مکتوب ایران و زبان فارسی است و به عنوان مرجعی معتبر در زمینه مطالعات ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی وظایف ویژه‌ای برعهده دارد. تاکنون بیش از ۷۰ هزار جلد کتاب به زبان‌های مختلف در این حوزه گردآوری شده است. افزون بر این، بخش نسخ خطی کتابخانه ملی با ۴۱ هزار نسخه، یکی از غنی‌ترین مخازن متون کهن در کشور محسوب می‌شود.

وی همچنین از روند دیجیتال سازی این منابع خبر داد و افزود: بخش قابل توجهی از این آثار فهرست شده و اطلاعات آن‌ها از طریق وب‌سایت سازمان در اختیار پژوهشگران قرار دارد. نسخه‌های دیجیتالی این منابع نیز به‌صورت برخط قابل مشاهده هستند و در صورت درخواست، در مدت‌زمان کوتاهی در اختیار محققان قرار می‌گیرند.

رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در بخش دیگری از سخنان خود، به اهمیت کتاب «شَجرةُ الاَتراک» پرداخت و اظهار داشت: این اثر که در اواخر قرن دهم هجری تالیف شده، یکی از متون تاریخی عصر صفوی ولی با ویژگی‌های دوره تیموری است. از آثار مشابه با آن باید از معزالانساب نام برد که برخی از پژوهشگران، از جمله پروفسور جان وودز، استاد بازنشسته دانشگاه شیکاگو، آن را به حافظ ابرو نسبت داده‌اند.

وی سپس به نقد مقدمه کتاب پرداخت و اظهار داشت: مقدمه این اثر از نظر استانداردهای تحقیق تاریخی و متن‌پژوهی دچار کاستی‌هایی است. در نگارش مقدمه آن، برخی نکات با قطعیت بیان شده‌اند که این رویکرد با اصول تحقیق تاریخی هم‌خوانی ندارد. وی به برخی اشکالات ساختاری در مقدمه اشاره کرد و افزود: در دو صفحه این کتاب، یک پاراگراف تکرار شده است و در مواردی نیز دقت تاریخی رعایت نشده است. این مسائل را نمی‌توان بی‌دقتی دانست، اما می‌توان آن‌ها را کم‌دقتی قلمداد کرد که نیازمند اصلاح است.

امیرخانی همچنین در بخش دیگری از سخنانش به نحوه ارجاع‌دهی در مقدمه صحبت کرد و با انتقاد از برخی انتخاب‌های نویسنده اظهار داشت: نویسنده به‌جای استناد به منابع دست اول، از منابع ثانویه و یا منابع کتابشناسی استفاده کرده است، که زیبنده چنین اثر مهمی نیست.  

رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در پایان بر روش‌شناسی صحیح در تحقیقات تاریخی و توجه به جزئیات تاکید کرد و یادآور شد که در تصحیح هر متن، علاوه بر مسائل ادبی و موضوعات مرتبط با خود متن، مصحح باید به دوره تاریخی نگارش اثر اشراف داشته باشد.