«علم باز» راهکاری برای شفاف‌سازی فرآیندهای تولید علم است
به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، محبوبه قربانی گفت: جشنواره پژوهش و فناوری با سابقه‌ای پانزده ساله، هر سال با یک شعار و مضمون ترویجی فعالیت خود را آغاز می‌کند. این مضامین با هدف توسعه رویکردهای جدید در حوزه‌های علمی به ویژه علم اطلاعات و دانش‌شناسی و علوم آرشیوی پیش‌بینی و پیشنهاد می‌شوند. امسال، مضمون اصلی جشنواره «علم باز» است که به عنوان سرآغازی برای مشارکت علمی در توسعه پژوهش‌ها در نظر گرفته شده است.
علم باز راهکاری برای افزایش شفافیت و دسترسی به دانش
وی در ادامه توضیح داد: مفهوم علم باز در سال‌های اخیر به منظور شفاف‌سازی فرآیندهای تولید علم و پژوهش مطرح شده است. هدف علم باز این است که نه تنها دسترسی به دانش و دستاوردهای علمی را تسهیل کند، بلکه دسترسی به فرآیندهای پژوهشی که منجر به تولید علم و دانش می‌شوند را نیز امکان‌پذیر سازد.
دبیر علمی جشنواره پژوهش گفت: در واقع، علم باز رویکردی است که تحقق توسعه پایدار در ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی را ممکن می‌سازد و به توسعه عدالت اجتماعی و دسترسی به اطلاعات در جوامع کمک می‌کند.
محبوبه قربانی همچنین به هدف انتخاب این مضمون برای جشنواره اشاره کرد و گفت: هدف ما از انتخاب این مضمون، ترویج مفهوم علم باز در تمام فرآیندهای پژوهشی، منابع آموزشی باز، داده‌های باز و دسترسی آزاد به اطلاعات است. همچنین، رعایت حقوق معنوی مولفان و مباحث مرتبط با علم باز، مانند داوری‌های باز به جای داوری‌های دو سویه کور، باید مطرح و ترویج شوند تا جامعه علمی و دانشگاهی کشور نسبت به این موضوعات آگاه‌تر و حساس‌تر شود.
قربانی در تشریح تعریف علم باز گفت: علم باز شامل مطالعات نظری و پژوهش‌های کاربردی در حوزه‌های دسترسی آزاد، داده‌های باز، پژوهش باز، منابع آموزشی باز، نرم‌افزارهای منبع باز، ارتباطات علمی، سیاستگذاری علمی، مسائل حقوقی و حق مولف و تسهیل‌گری کتابخانه‌ها در دسترسی آزاد به اطلاعات است که پژوهشگران می‌توانند آثار خود به ويژه در دو قالب ایده و پوستر را حول موضوعات این محور ارائه کنند.
وی ادامه داد: موضوع دسترسی آزاد به حق دسترسی عموم به اطلاعات و منابع اطلاعاتی اشاره دارد. داده‌های باز نیز بر انتشار آزاد و باز داده‌های علمی و آماری و عملکردی موسسات و تحقیقات به منظور شفاف‌سازی تاکید دارد. منابع آموزشی باز در جریان آموزش فراگیر و در دسترس همگان مطرح شده است. نرم‌افزارهای منبع باز نیز بر حق استفاده، مطالعه، تغییر و توزیع نرم‌افزار و کد منبع در توسعه فناوری تاکید دارد. موضوع ارتباطات علمی و سیاستگذاری‌های علمی نیز از رویکردهای مورد توجه در علم باز است که موجب گردش آزاد تولید و بهره‌برداری از علم می‌شود. مسائل حقوقی نیز در فرایند علم باز از ملاحظات اساسی است.
تأکید بر دسترس‌پذیری اطلاعات و حفظ حقوق مالکیت معنوی
دبیر علمی جشنواره پژوهش سازمان در پایان افزود: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران به عنوان یکی از نهادهای اصلی و مرجع در دسترسی به اطلاعات میراث مستند ملی، همواره این موضوع را در سرلوحه کار خود داشته است. در کنار فواید علم باز، ملاحظاتی در خصوص حفظ حقوق مالکیت معنوی و مسائل امنیتی و حفاظت اطلاعات نیز باید در نظر گرفته شود. امیدوارم در جشنواره پژوهش امسال، شاهد آثار برجسته و خلاقانه‌ای در محور ویژه جشنواره باشیم و بتوانیم از افرادی که به موضوع علم باز دغدغه دارند، تقدیر و حمایت کنیم.