«سیاست و اقتصاد عصر صفوی»؛ نگاهی نو به تاریخ ایران

به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی، نشست معرفی و بررسی کتاب «سیاست و اقتصاد عصر صفوی، با حضور سیدسعید میرمحمدصادق و فرهاد طاهری از پژوهشگران حوزه تاریخ معاصر، قربانعلی کنارودی، عضو هیئت علمی سازمان، فرزند دکتر باستانی پاریزی، و اساتید و پژوهشگران برگزار شد.

قربانعلی کنارودی، دبیر نشست و عضو هیأت علمی سازمان، در ابتدا به اهمیت آثار باستانی پاریزی در حوزه تاریخ‌نگاری پرداخت و گفت: این کتاب نمونه‌ای از پژوهش‌های نوین در زمینه تاریخ صفوی است که همچنان به‌عنوان الگویی در تحقیقات معاصر شناخته می‌شود. وی همچنین یادآور شد که این کتاب نخستین بار در سال ۱۳۴۸ منتشر و طی سال‌های پس از انقلاب چندین بار تجدید چاپ شده است.

کناررودی افزود: پژوهش‌های انجام‌شده در زمینه تاریخ صفوی، چه در داخل و چه در خارج از کشور، همواره مورد توجه محققان بوده و کتاب‌های باستانی پاریزی به‌عنوان الگویی برای پژوهش‌های معاصر شناخته می‌شود.

این نشست با سخنرانی سیدسعید میرمحمدصادق و فرهاد طاهری، پژوهشگران حوزه تاریخ، ادامه یافت و هر یک از این پژوهشگران به تحلیل و بررسی جنبه‌های مختلف کتاب پرداختند.

شیوه نگارش باستانی پاریزی؛ تلفیق منابع مکتوب و شفاهی

در ادامه میرمحمدصادق به یادآوری تجربیات شخصی خود با استاد محمدابراهیم باستانی پاریزی پرداخت و به ارزش اخلاقی استاد در برخورد با جوانان اشاره کرد. وی با تحلیل شیوه نگارش باستانی پاریزی به تبیین اهمیت منابع سنتی و مکتوب در آثار ایشان پرداخت و گفت: باستانی پاریزی یک الگوی کم‌نظیر در نگارش تاریخ است و به منابع شفاهی و مکتوب توجه ویژه‌ای داشت.

این پژوهشگر حوزه تاریخ با بیان اینکه این کتاب در ۵۸ سال پیش با سخنرانی‌های دکتر باستانی پاریزی پایه‌گذاری شده، گفت: چندین اثر مهم در حوزه صفویه، از جمله کتاب «زندگانی شاه عباس اول» و مقالات استاد نصرالله فلسفی، منبع تأثیرگذار برای نگارش این اثر بوده است.

فصول مختلف کتاب؛ تحلیلی جامع از صفویه

میرمحمدصادق به توضیح فصول مختلف کتاب «سیاست و اقتصاد صفوی» پرداخت و گفت: این کتاب در ۱۶ فصل تنظیم شده است که هر فصل به جنبه‌ای خاص از تاریخ و اقتصاد صفویه پرداخته است. کتاب با تحلیل زمینه تاریخی و سیاسی دوره صفویه آغاز می‌شود و به وضعیت ایران پیش از شکل‌گیری دولت صفوی و سپس به شکل‌گیری و تثبیت دولت صفوی و چالش‌های اولیه‌ای که این دولت با آن‌ها مواجه بود، می‌پردازد.

وی ادامه داد: در فصول بعدی کتاب به بررسی نظام سیاسی و اداری دولت صفوی، شامل ساختار قدرت، نهادهای حکومتی و نحوه تعامل آن‌ها با یکدیگر اشاره می‌شود. در این بخش، نظام اقتصادی صفویه نیز مورد تحلیل قرار می‌گیرد که شامل منابع درآمدی دولت، مالیات‌ها و چگونگی مدیریت اقتصادی کشور در دوران صفویه است.

میرمحمدصادق همچنین افزود: «کتاب به روابط دیپلماتیک و اقتصادی با کشورهای همسایه، به ویژه در زمینه تجارت و امنیت، می‌پردازد و تحولات فرهنگی و هنری در این دوران را بررسی می‌کند. این فصل‌ها به نقش هنر و فرهنگ در شکل‌گیری هویت ملی و تعامل آن با سیاست‌های دولتی اشاره دارند.»

وی با بیان اینکه یکی از جنبه‌های کلیدی کتاب، بررسی تأثیر مذهب در سیاست و حکومت است، گفت: در این بخش، تعامل بین قدرت دینی و سیاسی و نقش آن در شکل‌گیری سیاست‌های دولت صفوی تحلیل می‌شود. همچنین بحران‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی که به سقوط دولت صفوی منجر شدند، به‌دقت بررسی می‌شوند.

در پایان این بخش میرمحمدصادق بر اهمیت آثار باستانی پاریزی نه تنها در تاریخ‌نگاری بلکه در تحلیل‌های اقتصادی و اجتماعی تأکید کرد و گفت: آثار این استاد همچنان منبعی ارزشمند برای محققان و علاقه‌مندان به تاریخ ایران است و باید به این آثار توجه ویژه‌ای شود.

در ادامه این نشست فرهاد طاهری نویسنده و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ معاصر ایران سخنان خود را با ادای احترام به نویسنده این کتاب آغاز کرد و گفت: مرحوم دکتر باستانی پاریزی، مردی بود که تلخی تاریخ را با قلم شیرین خود در کام بسیاری چشاند.

فرهاد طاهری به نقل از مترجم کتاب جامعه‌های ماقبل صنعتی ، مساله تاریخ در دوره جدید بعد از دوره رنسانس و انقلاب صنعتی را در نسبت دیدگاه سنتی متفاوت دانست و افزود: نگاه سنتی به تاریخ در ایران مسئله عبرت و آگاهی است و مهمترین انگیزه مرحوم دکتر باستانی پاریزی از نگارش آثار تاریخی‌ مسئله آگاهی بخشی و عبرت‌آموزی بود.

در این نوشته ها همه چیز می توان دید منتها همراه با تاریخ

این پژوهشگر تاریخ و فرهنگ معاصر با اشاره به ویژگی‌های تاریخ نگاری مرحوم پاریزی، توجه به پانوشت‌های مهم و جذاب، تاریخ‌نگاری نامنسجم و گریز‌زننده برحسب تداعی خاطرات ، پایبند به تاریخ گویا و  استفاده از براعت استهلال را از جمله ویژگی‌های مهم آثار تاریخی پاریزی نام برد و افزود: آغاز کتاب‌های دکتر باستانی پاریزی عمدتا با براعت استهلال است یعنی با یک حکایت، روایت یا داستانی با نهایت هنرمندی شروع می شود.

وی با توضیح ویژگی تاریخ نگاری نامنسجم پاریزی ادامه داد: ما دقیقا نمی توانیم بگوییم استاد باستانی پاریزی متخصص صفویه است یا قاجار ، تاریخ محلی است یا تاریخ کرمان. در عین حال هر کتابی را که می بینید این پراکندگی و نامنسجم بودن و این اطلاعات متفاوت را دارد و این انتقادی است که معمولا بر شیوه تاریخ‌نگاری مرحوم باستانی پاریزی وجود دارد.

طنز، مهمترین ویژگی آثار دکتر باستانی 

این پژوهشگر با اشاره به کتاب سیاست و اقتصاد در عصر صفوی و توضیح شیوه تاریخ نگاری گویا گفت:  دو ویژگی که آثار دکتر باستانی پاریزی را از دیگر تاریخ نگاران هم شیوه خودش متمایز می‌کند  یکی ایجاد شوق و مطالعه در خوانندگان یا بی نیاز کردن آنها به منابع متقدم و دوم ایجاد التذاذ و سرگرمی و جذابیت داستانی است.

طاهری در پایان با برشمردن ویژگی های دیگر آثار پاریزی طنز را، مهم ترین ویژگی آثار آن استاد فقید برشمرد و بخش­هایی از طنزگونه کتاب را در جلسه قرائت کرد.

این نشست با پرسش و پاسخ حاضران خاتمه یافت.