بیست مقاله قزوینی
به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، دومین نشست از مجموعه نشستهای «صد کتاب ماندگار قرن» با حضور نجفقلی حبیبی عضو هیات امنای سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، سید صادق سجادی پژوهشگر تاریخ و متون و بهرام پروین گنابادی پژوهشگر زبان و ادب فارسی و جمعی از پژوهشگران و دانشجویان رشتههای ادبیات و تاریخ برپا شد.
غلامرضا امیرخانی مشاور رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران و دبیر این نشستِ تخصصی ضمن خوش آمدگویی به مهمانان حاضر، با بیان اهداف برگزاری سلسله نشستهای «صد کتاب ماندگار قرن»، گفت: برگزاری این نشستهای تخصصی بر اساس پیشنهاد آقای مختارپور رئیس سازمان مطرح و عملیاتی شد که هدف آن، معرفی و بررسی برترین کتابهایی است که در یکصد سال اخیر توسط نویسندگان ایرانی تالیف و در ایران به چاپ رسیده است.
وی با اشاره به قالب آثاری که در مجموع این نشستها مورد بررسی قرار میگیرد، گفت: بر اساس برنامهریزی انجام شده کتاب هایی با موضوعات مختلف به غیر از ادبیاتِ داستانی، رمان و نمایشنامه در سلسله نشستها بررسی میشوند. البته کتابهای حوزة نقد ادبی نیز مشمول موضوعات مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
مشاور رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران اظهار داشت: نخستین نشست از سلسله نشستهای «معرفی صد کتاب ماندگار قرن» در آیین بزرگداشت سی و یکمین دوره هفته کتاب برگزار شد که به معرفی و بررسی دو کتاب «تاریخ پیامبر اسلام»، اثر محمدابراهیم آیتی و «نثر طوبی؛ دایره‌المعارف لغات قرآن کریم» اثرعلامه ابوالحسن شعرانی اختصاص داشت.
امیرخانی گفت: در این نشست کتابِ «بیست مقاله قزوینی» از مجموعه پژوهشهای علامه محمد قزوینی از منظر تاریخی و ادبی توسط سید صادق سجادی پژوهشگر تاریخ و متون و بهرام پروین گنابادی پژوهشگر زبان و ادب فارسی بررسی میشود.
دقت قزوینی در تحقیق موضوعات و بیان نقل قولها مثال زدنی است
سید صادق سجادی پژوهشگر تاریخ و متون در آغاز صحبتهای خود علامه محمد قزوینی را فردی دقیق در پژوهش متون تاریخی معرفی کرد و افزود: کتابِ «بیست مقاله قزوینی» مشتمل بر مقالههای ادبی و تاریخی است که این مجموعه مقالهها از حیث توجه و دقت بسیار بالای قزوینی در تحقیق موضوعات به خصوص بیان نقل قولها مثال زدنی است.
وی ادامه داد: آنچه در کتابِ «بیست مقاله قزوینی» به همت ابراهیم پورداوود و عباس اقبال آشتیانی گردآوری شده، مربوط به تاریخ معاصر است. این کتاب علاوه بر نگاه علامه قزوینی به مباحث ادبی، از منظر شیوه پرداخت، نگارش و روایتهای تاریخی او نیز قابل توجه است. قزوینی در توجه به تاریخ روش جالبی در نظر گرفته و به شیوه داستان در داستان موضوعات را در مقالههای تاریخی با یکدیگر تطبیق داده که این شیوه در زمانه خود بدیع بوده و تازگی خود را تا امروز نیز حفظ کرده است.
مولف کتاب تاریخ برمکیان با اشاره به جایگاه تاریخ بیهق در مجموعه مقالههای علامه قزوینی گفت: از مجموعه نوشتههای این نویسنده فرهیخته آنچه بیش از هر عنوانی مورد توجهام قرار گرفته؛ توجه محمد قزوینی به تاریخ بیهق و متعلقات آن است. همچنین انتقادهایی که قزوینی نسبت به ورود زبانهای فرنگی مانند فرانسوی و آلمانی به زبان اصیل فارسی وارد کرده است؛ مهم و آموختنی است. برخی از این اصطلاحات در ادبیات رسانهای به ویژه روزنامه نگاری و تلویزیون رایج شده و استفاده از آنها ادامه دارد.
وی ادامه داد: شیوه جستجو و تحقیق علامه قزوینی منحصر به فرد بود. زیرا او در انجامِ تحقیقات، خود را محدود به چارچوب نظری و عملی در روش تحقیق نمیکرد و حین بررسی و تحقیق منابع، اگر به موضوعات فرعی برمیخورد در همین میان، پیرامون هریک از آنها مقالهای مستقل تحقیقی مینوشت.
سجادی عنوان کرد: آنچه قزوینی به شکل مبسوط به آن پرداخته، تاریخ بیهق است. او ابتدا به سرزمین بیهق یا سبزوار کنونی و دانشمندانی که از این سرزمینِ تاریخی برخواستهاند؛ اشاره کرده و در ادامه مباحث دیگری را مورد تحقیق و مباحثه قرار داده است. قزوینی در بخشی از این مقاله اشاره میکند که ابوالحسن بیهقی با خیام ملاقات کرده و همانطور که اشاره کردم شرح این دیدار و وقایع تاریخی را به صورت داستان در داستان روایت کرده که شیوهای بسیار جذاب و خواندنی است.
وی در پایان صحبتهای خود تاکید کرد: شیوه نوین علامه قزوینی در تحقیقات تاریخی برای محققان و به خصوص دانشجویان تاریخ بسیار آموزنده و کاربردی است.
انتخاب کتابِ «بیست مقاله قزوینی» برای این نشست هوشمندانه بود
بهرام پروین گنابادی پژوهشگر زبان و ادب فارسی در ادامه این نشستِ تخصصی، کتابِ «بیست مقاله قزوینی» را از منظرویژگیهای ادبی مورد بررسی قرار داد.
وی در آغاز صحبتهای خود انتخاب این کتاب را برای دومین نشست از سلسله نشستهای «صد کتاب ماندگار قرن»، انتخابی هوشمندانه دانست و گفت: متاسفانه به طور معمول در مقوله کتابخوانی به کتابهای مجموعه مقالات توجه نمیکنیم، در حالی که مقاله نویسی از مهمترین منابع در روزگاری است که در آن زندگی می کنیم و به نوعی تاریخ ساز است. کتابِ «بیست مقاله قزوینی» که نزدیک به یکصد سال از نگارش مقالههای آن میگذرد؛ از این نظر حائز اهمیت است.
وی ادامه داد: مقالههای علامه قزوینی جزو نخستین نوشتهها در حوزه مقاله نویسی در ایران است. در واقع مقاله نویسی نوعی از نوشته متعلق به دوران مدرن و یا همان تجدد است که به دلیل بدیع بودن در نگارش، نوعی نوشته ادبی در دنیای متجدد به شمار میآید و همچنان در دنیای مدرن کاربرد دارد.
این استاد زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی با بیان این مطلب که تجدد به معنای سلسله تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بر مبنای انسان گرایی است؛ گفت: علامه قزوینی در دورهای زندگی کرده که فردگرایی اهمیت داشته و مقاله نویسی هم مقولهای فرد محور است که موضوع از صافی ذهن یک فرد میگذرد و بیانگر دیدگاه نویسنده نسبت به موضوعات مختلف است. در واقع مقاله نویسی از مقوله گفت و شنود، خارج و مبتنی بر چشم مداری میشود.
وی اظهار داشت: مسئله دیگری که در شیوه مقاله نویسی بر نوع نگارش نویسنده تاثیر میگذارد ایجاز است. ایجاز جوهره نویسنده است زیرا بیکم و کاست و به دور از پرداخت به حواشی مستقیم، سر اصل مطلب میرود و موجز سخن میگوید که این مهم یک امتیاز محسوب میشود. علامه قزوینی تمام این ویژگیهای نوشتاری را داشت.
علامه قزوینی نماد دقت و روشمندی در تحقیق است
بهرام پروین گنابادی با اشاره به این مطلب که علامه قزوینی نماد دقت و روشمندی در تحقیق است؛ گفت: یکی از شیوههای درست و اصیل در مقاله نویسی ذکر منبع با همه جزئیات به دور از برداشت نویسنده است که قزوینی در مقاله نویسی خود این ویژگی را دارا بود. زیرا او هرگز برداشت خود از متون را در مقالهها عنوان نمیکرد بلکه عین متن و نقل قول را مینوشت که این مهم حاکی از دقت بالای او است. بر همین اساس معتقد هستم اگر نویسنده و یا محققی میخواهد سیر تطور مقاله نویسی و نقد ادبی را در ایران بررسی کند باید به این مجموعه مقالهها رجوع کند.
وی ادامه داد: یکی از جلوههای تجدد طرح دیدگاههای تجددگرایانه در روزنامههای کاوه و ایرانشهر بوده که علامه قزوینی در این دو نشریه قلم زده است. بیان دیدگاه او درباره جمالزاده و قصه «یکی بود یکی نبود» و نوشتن درباره شیوه نگارش این داستان نویس از جمله نوشتههای او در این مجلههاست.
البته او در عرصه سیاست از فهم بالایی برخوردار است و این فهم در نامههایی که به تقیزاده مینوشت و نظراتی که ارائه میکرده نمایان است منتها چون قزوینی انسانی بسیار تخصصگرا بود، هرگز به عرصه سیاست ورود نکرد.
بهرام پروین گنابادی پژوهشگر زبان و ادب فارسی در پایان خاطر نشان کرد: علما و عرفای قدیم نوشتن زندگینامه را از جلوههای غرور و خودخواهی میدانستند و اغلب زندگینامهها توسط شاگردان ایشان نوشته میشد. اما زندگینامه خودنوشت از مظاهر دنیای مدرن است و زندگینامه خودنوشت علامه قزوینی در کتابِ «بیست مقاله قزوینی»، آورده شده است. چنین شیوه نگارش در زمان حیات وی تامل برانگیز است و نشان می دهد که او تجدد را به خوبی درک کرده است.
در بخش پایانی این نشست، جلسه پرسش و پاسخ و ارائه دیدگاه، بین حاضرین و اساتید شکل گرفت.