کتاب «فهرستنویسی پیش از انتشار (فیپا) در ایران» موضوع فیپای الکترونیکی را بررسی می کند
به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، مرضیه خان سفید نویسنده کتاب«فهرستنویسی پیش از انتشار (فیپا) در ایران» به مزایا و فواید فیپای الکترونیکی اشاره کرد و گفت: صرفهجویی در وقت، هزینه و عدم نیاز به مراجعه حضوری به سازمان صادرکننده فیپا؛ امکان ارسال درخواست الکترونیکی در شبانهروز؛ امکان درخواست فیپا از تمام نقاط کشور بهطور یکسان، صرفهجویی در بودجه، نیروی انسانی، زمان، و مکان ، پیگیری مشکلات و ارتباط با ناشران از طریق تلفن و اینترنت و نیز امکان دریافت برگه فیپا از وبگاه از مزایا فیپای الکترونیکی است.
وی در ادامه به اهمیت و جایگاه فهرستنویسی اشاره کرد و گفت: امروزه با پیشرفت علوم، انجام پژوهش و دسترسی سریع به منابع اهمیت زیادی دارد. فهرستنویسی، فرایندی علمی و پژوهشی است که دستیابی سریع به علوم را ممکن میسازد. هدف فهرستنویسی، ثبت اطلاعات کتابشناختی هرنوع ماده یا منبع اطلاعاتی، اعم از کتاب و سایر شکلهای منابع، برای ایجاد فهرست کتابخانه است تا مراجعان بتوانند با داشتن حداقل اطلاعات منابع موردنظر خود را بهسرعت و آسانی پیدا کنند.
نویسنده کتاب«فهرستنویسی پیش از انتشار (فیپا) در ایران»ادامه داد: با افزایش حجم انتشارات، سازماندهی و بازیابی منابع اهمیت بسیاری دارد که فهرستنویسی بهعنوان یکی از مناسبترین راههای سازماندهی کتاب اهمیت بیشتری نسبت به گذشته پیدا کرد. کتابخانه ملی هر کشور علاوه بر فراهم آوری و حفظ منابع وظیفه فهرستنویسی را نیز به عهده دارد. به عبارت دیگرهدف از فهرستنویسی، سازماندهی کتاب و منابع غیرکتابی و همه منابع کتابخانهای است تا بتوان بهراحتی، سریع، و با حداقل اطلاعات به منابع موردنظر دست یافت.
وی ادامه داد: فهرستنویسی به پژوهشگر کمک میکند تا بداند در یک کتابخانه چه کتابهایی، از کدام نویسنده ها، چه موضوعاتی و یا چاپهای مکرر و ویرایشهای یک کتاب چه تعداد وجود دارد. فهرستنویسی پیش از انتشار فرایندی برای تسهیل فهرستنویسی، صرفهجویی در بودجه، نیروی انسانی متخصص و پرهیز از دوباره کاری است. این فرایند علاوه بر کاهش هزینههای فهرستنویسی در کتابخانهها و مراکز اطلاعرسانی، موجب میشود که اطلاعات کتابشناختی موجود در پایگاههای اطلاعاتی فهرست کتابخانهها یکدست شده و خبر انتشار هر اثر در سطح ملی و بینالمللی سریع منتشر شود. فهرستنویسی پیش از انتشار (فیپا) عبارت است از فهرستنویسی توصیفی و تحلیلی كتاب پیش از انتشار آن و درج فهرست برگه مربوط در صفحه حقوق همان كتاب. با این کارهزینههای فهرستنویسی در سطح كتابخانهها و مراكز اطلاعرسانی كاهش مییابد.
نویسنده کتاب «فهرستنویسی پیش از انتشار (فیپا) در ایران» افزود: فهرستنویسی پیش از انتشار را معمولاً كتابخانه ملی یا مركز ملی كتابشناختی از روی نسخه قبل از صحافی یا نسخه الکترونیکی اثر كه برای فهرستنویسی در اختیار مركز مزبور قرار میگیرد انجام میدهد. امروزه با فناوریهای نوین در بیشتر کشورها فهرستنویسی پیش از انتشار الکترونیکی رونق گرفته و سازمانهای مسئول فهرستنویسی به این روش ارائه خدمت میکنند.
خان سفیدی اظهار داشت: ایران در این زمینه، همگام با کشورهای پیشرفته در حال ارائه خدمات تخصصی مرتبط است و برای رسیدن به این نقطه راه به نسبت طولانی در کشور طی شده و ضروری است که به تاریخچه این امر پرداخته شود. این طرح در ایران برای نخستین بار در سال 1346 در سطح یک ناشر در دانشگاه تهران و همزمان با ریاست ایرج افشار در كتابخانه مركزی برای انتشارات دانشگاه تهران اجرا شد.
وی ادامه داد: فهرستنویسی پیش از انتشار در كتابخانه ملی ایران بعد از سال 1360 به صورت پراكنده آغاز شد. در سال 1365در سمینار«اطلاعات در خدمت دفاع مقدس» مسئله اجباریشدن فهرستنویسی پیش از انتشار از طرف مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مطرح شد. در فاصله سالهای 1365 تا 1377 برخی مؤسسات بهصورت داوطلبانه اقدام به این کار کردند.
خان سفید تصریح کرد: کتابخانه مركزی سازمان برنامه و بودجه از 1363، و كتابخانههای وزارت امورخارجه و مركز نشر دانشگاهی، از 1371، بهصورت غیررسمی به كتابخانه ملی مراجعه و برای انتشارات خود تقاضای فهرستنویسی پیش از انتشار میكردند. با پیگیری كتابخانه ملی، دولت، در سال 1375 پیشنهاد كتابخانه ملی را پذیرفت و تصویب كرد كه كتابخانه ملی مسئول انجام فهرستنویسی پیش از انتشار، و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مسئول صدور شماهة استاندارد بینالمللی كتاب باشد. از مهر 1377 كار فهرستنویسی پیش از انتشار برای انتشارات ایرانی بهطور منظم آغاز شود. در همین راستا آییننامه اجرایی فهرستنویسی پیش از انتشار (فیپا) توسط کتابخانه ملی تدوین شد.
نویسنده کتاب «فهرستنویسی پیش از انتشار (فیپا) در ایران» یادآور شد: از سال 1386، با استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات صدور فیپای الکترونیکی در کتابخانه ملی بهصورت طرح آزمایشی آغاز شد. سپس صدور فیپای الکترونیکی توسعه پیدا کرد و از سال 1390 ارسال درخواست فیپا فقط بهصورت الکترونیکی و پس از عضویت ناشران در سامانة فیپای الکترونیکی امکانپذیر شد.
وی افزود: مزایا و فواید فیپای الکترونیکی شامل ایده صرفهجویی در وقت و هزینه و عدم نیاز به مراجعه حضوری به سازمان صادرکننده فیپا؛ امکان ارسال درخواست الکترونیکی در تمام ساعات شبانهروز، امکان درخواست فیپا از تمام نقاط کشور بهطور یکسان، صرفهجویی در بودجه، نیروی انسانی، زمان، و مکان، پیگیری مشکلات و ارتباط با ناشران از طریق تلفن و اینترنت، امکان دریافت برگه فیپا از وبگاه است. با الکترونیکیشدن صدور فیپا، ناشران پس از عضویت در سامانه فیپای الکترونیکی میتوانند برای ارسال درخواست فیپا اقدام کنند.
خان سفید ادامه داد: از آذر ۱۳۹۸ سامانه جامع صدور مجوز چاپ و نشرکتاب (پنجره واحد نشر)، بهمنظور تجمیع کلیه فعالیتهای قبل و بعد از انتشار کتاب شامل درخواست مجوز قبل ازچاپ، فیپا، و مجوز انتشار با همکاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، خانه کتاب، و سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران بهصورت آزمایشی شروع به کار کرد. این سامانه در ۷ دی۱۳۹۸ بهصورت رسمی افتتاح شد. از این تاریخ به بعد امکان ارسال درخواست صدور مجوز قبل از چاپ و فیپا بهصورت همزمان در این سامانه به وجود آمد. هر ناشر پس از عضویت در سامانه و اخذ شناسة کاربری و رمز عبور میتواند بهصورت همزمان درخواست صدور مجوز قبل از چاپ و فیپا را ارسال کند. صدور مجوز قبل از چاپ به عهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و پس از صدور این مجوز، فرایند صدور فیپا توسط سازمان اسناد و کتابخانه ملی آغاز میشود.
مولف کتاب«فهرستنویسی پیش از انتشار (فیپا) در ایران»به انگیزه خود در تنظیم و تدوین این کتاب اشاره کرد و گفت: تا کنون اثری به صورت کتاب برای ارائه اطلاعات کامل در مورد فهرستنویسی و فهرستنویسی پیش از انتشار در ایران و جهان و فرایندهای مرتبط با آن را به صورت کاربردی منتشر نشده بود و همین موضوع انگیزه ای برای خلق این اثر شد ضمن اینکه پایاننامه کارشناسی ارشد من درباره همین موضوع بود و ازاطلاعات دریافتی در نگارش این پایانامه کمک بسیاری برای نگارش این کتاب کرد.
وی گفت: این کتاب شامل سه فصل است. در فصل نخست به تعریف فهرستنویسی، هدف، تاریخچه، و سیر تحول قواعد آن از دوران باستان تا قرن بیستم و زمان حاضر اصول فهرستنویسی و عناصر کتابشناختی پرداخته شده است. فصل دوم شامل فهرستنویسی پیش از انتشار (فیپا)، مزایا و فواید فیپای الکترونیکی، اهداف و فواید فهرستنویسی پیش از انتشار، تأثیر فهرستنویسی پیش از انتشار بر سازماندهی کتابخانهها و ناشران، تاریخچه فهرستنویسی پیش از انتشار در کشورهای مختلف جهان است. فصل سوم نیز به فهرستنویسی پیش از انتشار در ایران، تاریخچه، آییننامه اجرایی، فرایند صدور فیپای الکترونیکی، مراحل عضویت ناشران در سامانه جامع صدور مجوز چاپ و نشر کتاب (پنجرة واحد نشر)، مراحل ارسال درخواست فیپا، درخواست فیپای منابع غیرکتابی، شرایط صدور فیپای جدید برای کتابی که چاپ قبلی آن فیپا گرفته است، و بررسی درخواستها و صدور فیپا همراه با نمونه تصاویر آنها می پردازد. در پایان نیز پیوستی شامل نمونههایی از فرمها در ایران و دیگر کشورها، از جمله نمونه فرم فیپای چاپی/ حضوری (پرسشنامه فهرستنویسی پیش از انتشار)، نمونه فرم فیپای الکترونیکی، و نمونه فرم فیپای الکترونیکی کتابخانه ملی استرالیا آورده شده است.
وی خاطرنشان کرد: مطالعه این کتاب برای دانشجویان رشته علم اطلاعات و دانش شناسی ، کتابداران و پژوهشگران حوزه سازماندهی اطلاعات به منظور آشنایی با فرایند فهرستنویسی پیش از انتشار در ایران مفید است و اطلاعات کاملی در این موضوع ارائه می کند.همچنین این منبع، برای استفاده مستقیم ناشران به منظور اطلاع از اهمیت فیپا و نیز آموزش روند کار فیپا و مراحل فیپای الکترونیکی به آنان در قالب یک دستنامه کاربردی توصیه می شود. همچنین این کتاب می تواند مورد استفاده کتابداران، دانشجویان، ناشران و علاقه مندان به کتابخانه و کتابداری قرار گیرد.