کتابخانه دیجیتال

درباره

سازمان اسناد و کتابخانه ملی در ایران دارای مجموعه های منحصر بفردی چون نسخه های خطی، اسناد، مطبوعات، نشریات ادواری و اشیای موزه ای است. حساسیت برخی از این منابع سبب شده تا کاربران نتوانند به سادگی به آن ها دسترسی داشته باشند. از سوی دیگر، با توجه به رسالتی كه بر دوش نظام های اطلاعاتی منجمله كتابخانه هاست، ایجاد دسترسی به گستره ای هر چه وسیع تر از منابع پر محتوا و غنی و تضمین پایداری این دسترسی وظیفه كتابخانه ها و آرشیوهای ملی است كه البته بخشی فزاینده ای از این محتوا در قالب منابع اینترنتی منتشر می‌شود. دیجیتالی کردن منابع کمیاب و از سوی دیگر در اختیار قرار دادن منابع پر کاربرد نیز در این رابطه بی تاثیر نیست. 

مجموعه های دیجیتال همانند مجموعه های سنتی، بر اساس رسالت و دامنه مشخصی شكل می گیرند و همان هاست كه مراحل و فعالیت های مجموعه سازی را هدایت می کنند. در این زمینه خط مشی ها و برنامه های کتابخانه و مهم تر از همه نیازهای کاربران در مجموعه سازی دیجیتالی کتابخانه نقشی اساسی دارند.

از این رو اداره كل منابع دیجیتال با تشكیل كارگروه های تخصصی، در اقدامی اصولی بمنظور اجرای هرچه بهتر این مهم، گام های موثری برداشته است.

در تمام مراحل تشكیل كتابخانه دیجیتالی و بعد از اتمام و راه‌اندازی كتابخانه، این كمیته ها موظف به نظارت و ارزیابی كلی امور انجام یافته و نیز بررسی مزایا و نارسایی های كتابخانه خواهند بود. نظارت و ارزیابی می‌تواند به پیشنهاد مدیران کل، و مدیران گروه های پژوهشی و از طریق انجام طرح های مختلف پژوهشی و نظرسنجی از كاربران انجام پذیرد. طرح های پیشنهادی پس از بررسی كمیته كتابخانه دیجیتالی و شورای پژوهشی و تأئید ریاست محترم سازمان قابل اجرا خواهد بود.

در صورت نیاز به اطلاعات بیشتر درباره كتابخانه دیجیتال با digital@nlai.ir مكاتبه نمایید یا در ساعات اداری (8:30 الی 15:30) با شماره 81622364-021 تماس حاصل فرمایید.

کتابخانه دیجیتال

پروژه كتابخانه و اسناد ديجيتال

کتابخانه واسناد دیجیتال، طرحی جهت حفاظت بلند مدت و ارتقای دسترس پذیری میراث مکتوب کشور عزیزمان ایران است که در راستای ماموریت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ج.ا.ا. در این سازمان فرهنگی طراحی و به اجرا در آمده و هم اکنون در برگیرنده ده هاهزار کتاب دیجیتالی شده نسخه خطی، چاپ سنگی، روزنامه، پایان نامه و ...می باشد. آمار منابعی كه تا كنون در نرم افزار کتابخانه و اسناد دیجیتال وارد شده به ترتیب اولویت، كتب خطی، چاپ سنگی، پایان نامه و روزنامه ها از اینجا قابل دسترس است.

 

توسعه انواع مجموعه های دیجیتالی

هر مجموعه دیجیتالی، می‌تواند اهمیت و كاربرد بسیار گسترده تری در اطلاع رسانی اشیای دیجیتالی موجود در سازمان داشته باشد. از این نظر كه می توان از آن به شكل گزینشی تخصصی از اشیای موجود در مخزن دیجیتالی و چینش بر روی ویترین وب سایت كتابخانه دیجیتال استفاده نمود. در این راستا با در نظر گرفتن مولفه مجموعه سازی در نرم افزار و در دسترس قراردادن آن برای كتابداران ویژه و افراد خاص در سازمان و یا حتی خارج از سازمان، اطلاع رسانی برای مجموعه موجود را گسترش داده است و میزان گشت زنی کاربران در سایت کتابخانه دیجیتال را بهبود یافته است. همچنین توسعه مجموعه ها به این شكل باعث شده است كه منابع موجود فعلی نیز در جستجوهای انجام شده در موتورهای جستجوی بین المللی پوشش دهی بهتر و بیشتری پیدا كنند و در نهایت، این امر به افزایش قابلیت ارائه اشیای دیجیتال و تشخیص بخشی هر چه بیشتر به مجموعه های دیجیتالی موضوعی در سازمان بینجامد.

مراجعه كنندگان به كتابخانه دیجیتال بایستی جهت مشاهده و مطالعه اقلام اطلاعاتی موردنظر خود بتوانند در یك محیط مجازی به مطالعه كتاب ها، مشاهده فیلم ها، دیدن تصاویر و گوش كردن به  صوت دسترسی داشته باشند. در عین حال ابزارهای جانبی مانند امكانات ترجمه، امكانات دریافت قسمتی از آیتم اطلاعاتی، امكان فیش برداری، جستجوی درون بخشی و ... باید برای كاربران در نظر گرفته شود. سیستم هم اکنون برای پنج DCMI Type اصلی (متن، تصویر، دیداری، شنیداری و تعاملی) محیط جداگانه ای فراهم نموده است. (به ترتیب LRR ,FRR برای متن، Gallery برای تصویر، ATR برای دیداری و شنیداری و WRR برای تعاملی)

در حال حاضر با برقراری ارتباط بین دو پایگاه كتابشناسی كتابخانه ملی (كه از اپك موجود در سایت نیز ممكن است)، و كتابخانه و اسناد دیجیتال دسترسی به منابع دیجیتال ساده تر از قبل شده و امكان جستجوی منابع به طریقی واحد برای کاربران میسر شده است.

 

خدمات حضوری و غیر حضوری کتابخانه دیجیتال

منابعی که در سازمان ثبت شده اند و توسط کتابداران فهرست نویسی شده اند در کتابخانه دیجیتال از راه دور و به صورت غیر حضوری قابل دسترسی و مشاهده هستند.

استفاده از منابعی که تحت قانون حق مولف [1] قرار دارند به صورت غیرحضوری و از طریق سایت کتابخانه دیجیتال، فقط در حد نیم نگاه امکان پذیر است و برای مطالعه تمام متن لازم است کاربران با داشتن کارت عضویت فعال [2] و حتما به صورت حضوری از تالار رقومی (دیجیتال) استفاده نمایند.

کاربرانی که کارت عضویت فعال در سازمان را دارند می توانند به صورت حضوری از تالار دیجیتال کتابخانه ملی در شهرهای: بوشهر، تهران، زاهدان ، شيراز، یزد، مشهد و همدان، در چارچوب قوانین سازمان، از تمام منابع موجود در کتابخانه دیجیتال استفاده نمایند.

 

خدمات سفارش و خرید نسخه خطی

در حال حاضر امکان ثبت سفارش برای خرید نسخه دیجیتال سازی شده از نسخه های خطی و چاپ سنگی برای عموم امکان پذیر شده است.

 

 

[1]  منابع شامل حق مولف: ‍پایان نامه ها، مقالات، کتابه ها چاپی، کتاب های نفیس و تالیفاتی که 40 سال و کمتر از زمان انتشار آنها گذشته است.

[2]  برای آگاهی از شرایط عضویت در سازمان اسناد و کتابخانه ملی با واحد عضویت سازمان تماس بگیرید.

دستنامه

كتابخانه های دیجیتالی سازمان هایی هستند كه در آن ها كاركنان متخصص به انتخاب، فراهم آوری، سازماندهی، و مدیریت منابع دیجیتالی اشتغال دارند. این كار برای كمك به دسترسی فكری به منابع دیجیتالی و نیز اطمینان از وجود مجموعه ای از آثار دیجیتالی در مدت زمان طولانی مورد توجه قرار می گیرد تا از این طریق بتوان منابع اطلاعاتی دیجیتالی را با سرعت و از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه برای استفاده جامعه كاربران یا مجموعه ای از جوامع در دسترس قرار داد. بر اساس خط مشی مجموعه سازی منابع دیجیتال٬ هدف از ایجاد کتابخانه دیجیتالی سازمان اسناد و کتابخانه ملی حفاظت از آثار کمیاب و نایاب موجود در بخش های مختلف سازمان از جمله معاونت کتابخانه ملی (نسخ خطی، چاپ سنگی، نشریات، و آثار هنری موجود در این معاونت)، معاونت اسناد ملی، نشر دیجیتالی آثار تولید شده در سازمان اسناد و کتابخانه ملی و ایجاد امکانات دسترسی آسان و سریع برای محققان، اندیشمندان، علاقه مندان و ... است

 

هدف از تدوین شیوه نامه پردازش منابع رقمی مستند کردن فرایند پردازش منابع رقمی در کتابخانه دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران است. در کتابخانه دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی از نرم افزار پاپیروس (لاوین) برای کتابخانه دیجیتال استفاده شده است و فراداده ها از نرم افزار رسا استخراج می شود. بدیهی است که این شیوه نامه بر اساس امکانات و شرایط  این دو نرم افزار تدوین شده است و در صورت راه اندازی فرایند و فعالیت های جدید این سند باید به  روز رسانی شود.

 

 

کارگروه محتوا

هدف از ایجاد کتابخانه دیجیتالی سازمان اسناد و کتابخانه ملی حفاظت از آثار کمیاب و نایاب موجود در بخش های مختلف سازمان از جمله معاونت کتابخانه ملی (نسخ خطی، نشریات، و آثار هنری موجود در این معاونت)، معاونت اسناد ملی، نشر دیجیتالی آثار تولید شده در سازمان اسناد و کتابخانه ملی، ایجاد امکانات دسترسی آسان و سریع برای محققان، اندیشمندان و علاقه‌مندان و ... می باشد كه برای دستیابی به این مهم، كارگروه محتوا تشكیل شده است.

 

انتخاب و اولویت بندی منابع برای کتابخانه دیجیتالی

انتخاب و اولویت بندی اولیه آثار با پیشنهاد ادارات مربوطه سازمان خواهد بود و اعضای کمیته برای انتخاب و اولویت بندی منابع ادارت و بخش های مختلف سازمان با در نظر گرفتن مسائل زیر تصمیم گیری می‌کنند:

1 ـ آثار نایاب (مجموعه های خاص و منحصر به فرد) در حوزه ایران و اسلام  

2 ـ آثار کمیاب

3 ـ انتخاب آثاری كه ارائه مستقیم و فیزیكی آن ها ممكن است منجر به آسیب دیدگی منبع اصلی گردد.

4ـ آثار برجسته و معتبری که با توجه به معیارهای سازمان به نشر فرهنگ و تاریخ ایران و اسلام کمک کند.

5 ـ انتشارات سازمان و نیز آثاری که به معرفی سازمان و سوابق مربوط به آن می‌پردازد.

6 ـ آثار ارزنده ای که با توجه به معیارهای سازمان به معرفی شخصیت های برجسته علمی، فرهنگی، مذهبی کشور می‌پردازد.

7 ـ انتخاب آثاری كه مورد استفاده عام تر و گسترده تر به لحاظ جغرافیایی هستند.

 

راه های مختلف گردآوری و تهیه منابع

1 ـ اسکن و دیجیتالی کردن منابع انتخاب شده

2 ـ خریداری و یا تهیه منابع موجود به صورت دیجیتالی و چندرسانه ای

3 ـ گردآوری برخی منابع مرتبط با اهداف سازمان از شبکه جهانی وب با رعایت مسائل مربوط به حق مؤلف

4 ـ گزینش و تبدیل منابع میکروفرمی موجود در سازمان به صورت دیجیتالی

5 ـ تهیه برخی منابع مورد نیاز از طریق مبادله با سایر مراكز و كتابخانه‌های داخلی و خارجی

 تبصره (1):  تهیه منابع دیجیتالی با توجه به خط‌ مشی و اولویت های كمیته كتابخانه دیجیتالی ترجیحاً توسط ادارات کل و بخش های سازمان انجام می‌گیرد. در صورت لزوم و با تصویب كمیته كتابخانه دیجیتالی و تأئید ریاست سازمان، برای انجام امور فوق می‌توان از خدمات قراردادی برون سپاری به اشخاص حقیقی و حقوقی نیز سود جست.

تبصره (2): در صورت تصمیم گیری برای خرید منبع دیجیتالی، مسائل سفارش، خرید و پیگیری منبع مربوطه بر عهده اداره کل فراهم آوری مواد در معاونت کتابخانه ملی سازمان خواهد بود.

کارگروه فنی

كتابخانه های دیجیتالی سازمان هایی هستند كه در آنها كاركنان متخصص به انتخاب، فراهم آوری، سازماندهی، و مدیریت منابع دیجیتالی اشتغال دارند. این كار برای  كمك به دسترسی فكری به منابع دیجیتالی و نیز اطمینان از وجود مجموعه ای از آثار دیجیتالی در مدت زمان طولانی مورد توجه قرار می گیرد تا از این طریق بتوان منابع اطلاعاتی دیجیتالی را با سرعت و از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه برای استفاده جامعه كاربران یا مجموعه ای از جوامع در دسترس قرار داد..

فراهم‌آوری دسترسی به گستره ای هر چه وسیع تر از منابع پر محتوا و غنی و تضمین پایداری این دسترسی از رسالت های كتابخانه هاست كه البته بخشی فزاینده از این محتوا در قالب منابع اینترنتی منتشر می‌شود. برخی کتابخانه ها مجموعه های دیجیتالی خود را براساس کتابخانه الکترونیکی خود شکل می دهند و برخی دیگر بصورت گزینشی عمل کرده و بخش های خاص مجموعه را به دیجیتال تبدیل می کنند که در این زمینه خط مشی ها و برنامه های کتابخانه و مهم تر از همه  نیازهای کاربران در مجموعه سازی دیجیتالی کتابخانه نقشی اساسی دارند. آنچه مسلم است ماهیت متفاوت منابع دیجیتالی سبب گردیده كتابداران و دست اندر كاران پروژه های رقومی سازی برای تضمین دسترسی پایدار به این منابع با چالش هایی تازه روبرو شوند.

نظر به اهمیت این موضوع، اداره كل منابع دیجیتال برای بهره مندی از خرد جمعی نخبگان سازمان، اقدام به تشكیل كارگروه فنی نموده است.