درباره
شخصیت ویژه آیین
آیتالله شیخ محمدمحسن (آغا یا آقابزرگ) تهرانی، عالم بزرگ شیعه، کتابشناس و رجالی بزرگ، در 11 ربیعالاول سال 1293 هـ.ق. در تهران به دنیا آمد. پدرش ملا علی تهرانی و مادرش "بیگم" دختر حاج سیدعطار، از سادات جلیلالقدر بود. از آنجا که در بین تهرانیها رسم بر این بود که پسری را به نام جد بزرگ خانواده و به نام آقا بزرگ بخوانند، محمدحسن، آقابزرگ شد و با همین نام شهره آفاق گشت. قابل توجه است که نام خانوادگی پدر ایشان منزوی بود ولی هیچوقت آقا بزرگ به این اسم و رسم نامیده نشد. در چهار و پنج سالگی هر روز قرآن را میآموخت. در 7 سالگی سال 1300 ق. در محله پامنار تهران به مکتب خانه آقا سیدضیاء رفت و قرآن و نصاب الصبیان را آموخت. اوایل دوست داشت که به کار و کسب و تجارت همانند پدرانش مشغول شود ولی با نظر مدبرانه پدرش که رغبت زیادی برای دروس علوم دینی پسرش داشت، او مشغول دروس حوزه شد. در 10 سالگی، پدرش مجلسی تشکیل داد و با حضور علما و جمعی از روحانیون، پسرش ملبس به لباس روحانیت به دست سیدجمال الدین افجه شد. بعد از این برنامه، به او تبریک میگفتند و با لفظ شیخ (کلمهای که برای روحانیون هم عنوان است و هم احترام) او را "شیخ آقا بزرگ" گفتند.
شیخ در سال 1303 هـ.ق. معمّم شد و تا سال 1315 در تهران ساکن بود. مراحل مقدماتی را در مدرسه دانگی شروع کرد و بعد در مدرسه پامنار و سپس مسجد فخریه، مروی امروز، سایر علوم را تحصیل کرد. در طی این 12 سال علوم مختلفی چون ادبیات، منطق، تجوید قرآن، فقه، اصول، خط نسخ و نستعلیق را فرا گرفت و از اساتید مجرب و بزرگواری بهرهمند شد. در این مدت به کارها و اقدامات مهم دیگری چون استنساخ چندین نسخه از کتابهای معتبر و حایز اهمیت اقدام کرد که انجام آنها بیانگر تلاش او در احیای متون و میراث علمی و فرهنگی شیعه است. در طول این 12 سال یک سفر با پدرش به مشهد مقدس کرد که در معیّت شیخفضلالله نوری در سال 1311 هـ.ق. بود. یک سفر هم به "ایلکا" روستایی در مازندران. سومین سفر او به عتبات عالیات به همراهی برادرش کربلایی محمدابراهیم سال 1313 بود که ایشان مصمّم شد که در نجف بماند، اما اصرار برادر و همراهانش او را به ایران برگرداند، تا اینکه دو سال بعد یعنی 1315 هـ.ق.، شیخ علامه تهرانی تصمیم گرفت و برای همیشه ایران را ترک کرد. ایشان در سن 22 سالگی هجرت خود را آغاز کرده و وارد عراق و نجف شد. در درس علمای بزرگی چون آخوند خراسانی و سیدمحمدکاظم یزدی و علمائی دیگر، به تکمیل فقه و اصول پرداخت و به اجتهاد رسید. علم حدیث را نزد حاج میرزاحسن نوری و بقیه علوم را در محضر عالمان بزرگوار آموخت. چند صباحی به کربلا برای زیارت و عبادت رفت و سال 1329 هـ.ق. به سامرا رفت و بعد از مدتی دوباره به نجف اشرف برگشت و تا پایان عمر در کنار آستان قدس علوی، از چشمههای علم و حکمت سیراب شد. بطور کلی دوران زندگی این شخصیت بزرگ عالم تشیع، یکسره در مطالعه و تحقیق و تألیف گذشت. مردی منزوی بود که با روحی سرشار از ذوق ایمان و عشق به علم و با پشتکاری عجیب، بزرگترین کتابشناسی تشیع را تدوین کرد. او از پرکارترین علمای اسلام است.
ایشان در سال 1385 هـ.ق. در سن 96 سالگی رحلت نمودند. شیخ آقا بزرگ از آنجا که اهمیت زیادی به روایت و نقل حدیث میداد، از اکثر علمای بزرگ شیعه و سنی، اجازه روایت داشت و بسیاری از علمای شیعه از او اجازه روایت داشتند. ایشان بعد از "محدث نوری" سرشناسترین شیخ روایت است. ایشان حدود 25 عنوان کتاب که بالغ بر 100 جلد است از خود به جای گذاشته است.
مهمترین آثار او:
- الذریعه الی تصانیف الشیعه، حدود 25 جلد که 53510 کتاب از نویسندگان شیعی در آن توصیف شدهاند.
- طبقات اعلام الشیعه، حدود 20 جلد در ذکر احوال و آثار عالمان شیعه از قرن چهارم تا چهاردهم هجری.
- هدیة الرازی الی المجدد الشیرازی، درباره زندگی میرزای شیرازی و تألیفات دیگر.
برگزیدگان
ردیف | گروه | رتبه | نام پدیدآور | مشخصات اثر برگزیده |
1 | فهرست نویسی | برگزیده | عمادالدین شیخ الحکمایی | فهرستاسناد بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی |
2 |
حکمت | برگزیده | نجفقلی حبیبی | شرح التلویحات اللوحیه و العرشیه: 3ج/ ابن کمونه عزالدوله سعد بن منصور |
3 | شایسته تقدیر | جویا جهانبخش | اعتقادات شیخ بهایی | |
4 |
دین | برگزیده | محمد علی آذرشب | مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار |
5 | شایسته تقدیر | محمد کاظم رحمتی | رساله الافاده فی تاریخ الائمه الساده/ ابوطالب یحیحی بن حسین طارونی | |
6 | تاریخ | برگزیده | عبدالحسیننوایی، سيد سعید میر محمد صادق | ظفر نامه/ شرفالدین علی یزدی |
7 | شایسته تقدیر | لو جین (از کشور چین) | چیننامه/ تالیف ماتیو ریچی؛ تصحیح و مقابله با.... از لو جین. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب، 1387. | |
8 | ادبیات | برگزیده | جلال خالقی مطلق | شاهنامه فردوسی: 8ج/ تالیف ابوالقاسم فردوسی |
9 | شایسته تقدیر | علی صفری آق قلعه | تحفه العراقین / تالیف خاقانی | |
10 | شایسته تقدیر | سید محمد رضا ابن رسول | رساله سرو و آب/ سروده قاضی نظام الدین اصفهانی | |
11 | پیشکسوت | برگزیده | دکتر مهدی محقق |
|
12 | استاد عبدالله انوار |
| ||
13 | استاد زینت بابک فرد |
سخنرانان
در اين مراسم شخصيتهاي ذيل سخنراني كردند:
- علياكبر اشعري: مشاور فرهنگي رئيس جمهور و رئيس سازمان اسناد و كتابخانه ملي،
- دكتر غلامعلي حداد عادل: رئيس كميسيون فرهنگي مجلس شوراي اسلامي،
- دكتر مهدي محقق: دبير علمي همايش و رئيس انجمن آثار و مفاخر فرهنگي.
گزارش دبیرخانه
در این دوره که همزمان با صدمین سال آغاز نگارش کتاب الذریعه، بزرگترین کتابشناسی کتابهای شیعی بود، کارگاهی آموزشی با موضوع نسخ خطی برگزار شد.
خلاصه آثار رسيده و فعاليت دبيرخانه به شرح ذيل است:
ردیف | گروه | آثار رسیده | آثار برگزیده | رتبه | تعداد داور |
1 | فهرستنويسي | 38 | 1 | برگزيده | 3 |
2 | كلام | 20 | 1 | شایسته تقدیر | 3 |
3 | دين | 22 | 2 | برگزيده و شايسته تقدير | 3 |
4 | تاريخ | 50 | 2 | برگزيده و شايسته تقدير | 3 |
5 | ادبيات | 38 | 2 | برگزيده و شايسته تقدير | 3 |
6 | رسائل | - | 1 | شايسته تقدير | 3 |
7 | علوم و فنون | 4 | - | - | 3 |
8 | پاياننامه | 7 | - | - | 3 |
9 | مقالات | 40 | - | - | 3 |
10 | پيشكسوت | 8 | 3 | شورای علمی آیین بزرگداشت | |
جمع | 219 | 12 | برگزيده (4 اثر)، شايسته تقدير (5 اثر) |
انتشارات
يادنامه شيخ آقا بزرگ تهراني: مجموعه گفتارها به مناسبت يكصدمين سال آغاز نگارش الذريعه. به كوشش، ويرايش و مقدمه عبدالحسين طالعي. تهران: خانه كتاب: سازمان اسناد و كتابخانه ملي ايران، 1388.