يكي از دلايل قداست و ارزش قلم ، کتاب و کتابت در هنر و فرهنگ اسلامي، نزول آیات شریفه ذیل بر پیامبر اکرم است که فرموده : اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ ﴿۳﴾ الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ ﴿۴﴾ عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ ﴿۵﴾. (سوره ۹۶: العلق ، آیه 3-5) ویا آنجا که می فرماید :  ن وَالْقَلَمِ وَمَا يَسْطُرُونَ.( سوره ۶۸: القلم، آیه 1) نزول این آیات شریفه درست زمانی روی داد که در محدوده زمانی و مکانی آن تاریخ، تعداد بسیار اندکی از افراد ، سواد خواندن و نوشتن داشتند.

      کتابت در جهان اسلام از جایگاه رفیعی برخوردار بوده و از بُعد تاریخی اصلی‌ترین نشانه اندیشه اسلامی ایمان به کلام الله مجید است . کامل ترین و ظریف‌ترین هنر با استفاده از گرانبهاترین مواد برای پدیدآوردن نسخه‌ای زیبا از معجزه جاوید دین آخر الزمان به کار برده اند و تأثیر و برکت این حرکت هنری به تکامل خوشنویسی در نسخه آرایی منجر گردید. اعتقاد کاتبان در نگارش معجزه پیامبر مکرم اسلام (صل الله علیه و آله وسلم) ، قرآن کریم از قلبشان سرچشمه می گرفت و نیت قرب الهی را به همراه داشت.

      با نگاهی به دستنوشته‌ها و نسخه هاي خطي در طول ادوار مختلف تاریخی ، سیر کتابت و کتاب‌آرایی از نظر کاغذ، خط ، رنگ ، تذهيب و تجليد توسط استادان خوشنویس ، نقاش و صحاف  با ظرافت و چیره دستی، دقیق‌ترین شيوه ها را مصروف داشتند بطوريكه از قرون دوم تا پنجم هجری خط و تذهيب هاي بكار رفته ساده بوده ، در قرن‌هاي پنجم تا ششم تذهيبات منسجم‌ و استوارتر گرديده ، تذهيب قرن هشتم پرقدرت و باشکوه بوده و در سده نهم و دهم هجري با تذهيباتي مجلل، زينتي و با ظرافت مواجه هستيم. به واقع هنرمند مسلمان از نقش ها براي تجسم زيبايي ها و از رنگهاي شفاف و درخشان براي روح بخشيدن به آن استفاده كرده است.

     در نسخه آرایی ادوار مختلف اسلامي، قرار گرفتن سرلوح در صفحات آغازین كتاب به عنوان محل ورود و مركز توجه خواننده بوده و یکی از علائم نشان دهنده نفاست هنری كتاب افزون بر ارزش و اعتبار محتوای آن است که به محض ديده شدن‌‌‌‌ ، اندیشه بیننده را مسحور و مجذوب محتواي كتاب بنماید و به همين منظور چشم‌نوازترين الگوهايي كه از طبیعت و اشکال هندسی اقتباس شده به زيباترين وجه ممكن ترسیم گشته و از رنگهاي مختلف ، شفاف و خيره كننده براي رنگ آميزي استفاده گردیده است.

      هنرمندان اسلامي با استفاده از شنگرف ، لاجورد و آب طلا (زر) بعلاوه رنگهاي درخشنده و شفاف از طرح‌های اسليمي ، هندسي وگلهاي ختايي در طراحی ، با دنبال كردن يك الگوي ساده و روان به صورت طولي و عرضي، سطح صفحه کاغذ را به كمك مسطره تقسيم كرده و روابط مناسب و زيبايي ميان نوشته ها، تصاوير، فضاهاي خالي از متن و تزئينات ايجاد مي كردند. از قرينه سازي هم به جاي هندسه مناظر و مرايا (پرسپكتيو) سود مي‌جستند.

      در ادامه بقیه اوراق كتاب پس از صفحات اولیه، به طور يكسان و همانند ِهم صفحه آرايي مي‌شد. صفحه آخر محل نوشتن زمان نگارش نسخه به حرف يا عدد بود و گاهي كاتب به نوشتن زمان نگارش اكتفاء مي كرد، اما برخی از آنان  نام خود ویا محل کتابت را هم مي نوشتند . براي ترتيب صفحات به جاي شماره صفحه از رادّه استفاده مي شد به اين شكل كه كلمه اول صفحه بعد در قسمت پايين سمت چپ صفحه قبل نوشته مي شد.

      سرانجام اين جلد بود كه از اوراق نوشته شده و زحمات كاتب و مذهّب محافظت مي كرد و می‌بايست شايسته محتواي گرانقدر درونش مي بود، پس صحافان هنرمند با دقت تمام جلدي مناسب با نگارش كتاب تهيه مي كردند و از آنجا که بهترين ماده براي تجليد، چرم بود ، روشهاي مختلفي در تزئينات آن به كار مي رفت و از طلا هم در جلدسازي استفاده مي شد. بيشتر جلدها را به روش ضرب مهرهاي منقوش بر روي چرم (جلد ضربي) تهيه مي كردند.

در آيين بزرگداشت حاميان نسخ خطي برآنيم تا به نحوي شايسته نام ، ياد و خاطره فعالان اين حوزه را گرامي داشته و موجبات آشنايي هرچه بيشتر نسل امروز با پيشكسوتان حوزه هاي مختلف در عرصه نسخه هاي خطي را فراهم نماييم .

بي شك نقش دانشمندان اسلامي – ايراني در بنيان گذاري، تداوم و توسعه فرهنگ وتمدن اسلامي ، بسي ارزشمند وستودني است. درميان آثار علمي دانشمندان جهان، تاليف ، تدوين واستنساخ نسخه هاي خطي توسط مسلمانان وايرانيان ازقرن سوم وچهارم تا قرن سيزدهم هجري چنان گستره وسيعي را در برمي گيرد كه مايه مباهات همه جهانيان شده وبخش عمده اي از علوم بشري دراين دوران را پايه گذاري كرده ويا گسترش داده است. جمع آوري ، حفاظت و نگهداري ، سازماندهي ، اطلاع رساني واحياء متون خطي برجاي مانده از نياكان و انديشمندان اسلامي – ايراني ، نقش موثري را در بازشناسي علوم و يافتن حلقه هاي مفقوده علم و بازيابي اطلاعات و بكارگيري آن درفضاي علمي جامعه امروز دارد. ودر آخر مي توان گفت انجام فرآيندهاي ياد شده مي تواند حلقه پيوند بين چرخه توسعه مسائل و موضوعات علوم در دوره هاي مختلف تاريخي وتداوم اين پيوند مبارك در همه زمانها باشد.
بزرگداشت مقام اساتيد و متفكران اين مرز و بوم در دوران معاصر كه قدمهاي موثري را در جهت ساماندهي نسخه هاي خطي برداشته اند ، تجليل از انديشمنداني است كه در طول بيش از 10 قرن با تأليف وتدوين آثار  علمي ارزشمند با ساختار نسخه هاي خطي، مشعل پرافتخار علم را در ميان ايرانيان، مسلمانان و جهانيان روشن نگاه داشته اند تا جامعه بشري بتواند با چراغ روشنايي بخش دانش در هر زمان ، مسير خود به سوي تكامل وپيشرفت نظاره كنند .

سازمان اسناد وكتابخانه ملي، اين افتخار را دارد با برگزاري دوازدهمين آئين بزرگداشت حاميان نسخه هاي خطي با تجليل از اساتيد بزرگوار آيت الله رضا استادي ، دكتر سيد محمد باقر حجتي، مرحوم ضياءالدين حدائق (ابن يوسف شيرازي) گامي هر چند كوتاه را در جهت بزرگداشت جايگاه دانش ودانشمندان اسلامي ايراني ودعوت پژوهشگران به تحقيق و پژوهش در حوزه نسخه هاي خطي بردارد . اميد است اين گام ، مورد رضايت  حق تعالي وموثر در جهت توسعه فعاليت هاي علمي در فضاي نسخه هاي خطي باشد

سه تن از نسخه شناسان و فهرست نویسان برجسته در دوازدهمین آئین بزرگداشت نسخ خطی تقدیر می شوند
  
در دوازدهمين آئين بزرگداشت حاميان نسخ خطي از آيت الله دكترمحمدباقر حجتي، آيت ‌الله‌ رضا استادي‌ مقدم‌ (تهراني) و زنده ياد ضياءالدين بن حاج شيخ يوسف از نسخه شناس و فهرست نويس نسخ خطي تقدير مي شود. 
به گزارش روابط عمومي سازمان اسناد و كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران، آيت الله دكتر محمد باقر حجتي از فهرست نويسان مشهور در حوزه نسخ خطي است كه نيم قرن از عمرخود را صرف تعليم و تدريس در اين حوزه كرده است.

وي از جمله روحانيانى است كه همزمان با تحصيلات حوزوي نزدعلماى دينى، تحصيلات عالى را نيز تا دريافت درجه دكتراى حكمت و فلسفه از دانشگاه تهران ادامه داده و در هر دو حوزه تحصيل، مقام و جايگاه ويژه اى يافته است. حجتي در كنار اين دو حوزه معرفتى، در شاخه كتابدارى نيز، خدمات قابل توجهى را در حوزه فهرست نويسى كتب دينى به ثمر رسانده و نخستين تلاش هاى جدى براى تدوين نسخ خطى كتابخانه دانشكده الهيات دانشگاه تهران توسط او انجام شده است. 
آيت ‌الله‌ رضا استادي‌ مقدم‌ (تهراني‌) از ديگر شخصيت هاي علمي و برجسته اي كه قرار است در دوازدهمين آيين بزرگداشت حاميان نسخ خطي از وي تقدير شود. وي از فهرست نويسان مشهور نسخ خطي است كه تا كنون بالغ بر 12 هزار نسخ خطي بيش از 20 كتابخانه را فهرست كرده است. آيت الله استادي هم چنين صدها كتاب و رساله را در حوزه نسخ خطي تصحيح كرده است و از مصححان مشهور اين حوزه نيز به شمار مي رود  .
فهرست نويس كتب خطي كتابخانه مدرسه عالي سپهسالار از ديگر شخصيت هاي مورد تقدير و از حاميان نسخ خطي است كه در دوازدهمين آيين از وي تقدير خواهد شد. آيت الله حاج ضياء الدين حدائق معروف به ابن يوسف فهرستي از نسخ خطي كتابخانه مدرسه عالي سپهسالار را در دوجلد نگاشته است. وي همچنين فهرست كتب خطي كتابخانه مجلس را در دوران مجلس شوراي ملي در يك جلد نگاشته كه به دليل دقت در تحقيق مورد استناد بسياري از محققان است. 
گفتني است دوازدهمين آئين بزرگداشت حاميان نسخ خطي توسط سازمان اسناد و كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران 28 آبان ماه در سالن همايش هاي مركز اسناد و كتابخانه ملي فارس برگزار مي شود و قرار است علاوه بر تقدير از فهرست نويسان و نسخه شناسان مشهور، از برگزيدگان پايان نامه ها و مقالات تقدير مي شود.

برگزاری دوازدهمین آئین بزرگداشت حامیان نسخ خطی
  
به گزارش دبيرخانه اين آئين ، دوازدهمين آئين بزرگداشت حاميان نسخ خطي ساعت 8:30 صبح  روز يكشنبه 28 آبان 1391  با حضور دكتر صلاحي رياست محترم سازمان اسناد و كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران در سالن همايش هاي مركز اسناد و كتابخانه ملي فارس برگزار مي گردد.

در اين مراسم ، سازمان اسناد و كتابخانه ملي ميزبان پژوهشگران داخلي و مهمانان خارجي از جمله "مشير الحسن" رئيس آرشيو ملي هندوستان و شخصيت هاي علمي از كشورهاي تونس، پاكستان و افغانستان است.

يكي از برنامه هاي اصلي مراسم تجليل از اساتيد و نسخه پژوهان نامي كشورمان  آيت الله شيخ رضا استادي مقدم(تهراني)، آيت الله دكتر محمدباقر حجتي و زنده ياد استاد شيخ ضياءالدين حدائق (ابن يوسف شيرازي) به همراه معرفي فعاليت ها و آثارعلمي ايشان مي باشد.

همچنين امسال در دوازدهمين دوره اين آئين ، از مولفان آثار برگزيده علمي مرتبط با نسخ خطي منتشر شده در سال 1390 اعم از كتاب، مقاله و پايان نامه و مرمت كاران نمونه و حاميان ديگر نسخه هاي خطي تقدير شود.

بر اساس اعلام دبيرخانه آيين بزرگداشت حاميان ، 134 كتاب، 310 مقاله علمي و 25 پايان نامه و طرح پژوهشي براي شركت در بخش داوري آثار آيين حاميان ارسال شده، و پس از ارزيابي هيات داوران ، در روز برگزاري  مراسم  از برگزيدگان آثار علمي تقدير خواهد شد.

- حفاظت و نگهداري نسخ خطي

- فهرست‌نگاري نسخ خطي

- صحافي، مرمت، آسيب‌شناسي نسخ خطي

- اهداي نسخ خطي به كتابخانه‌ها

- تصحيح و تحقيق نسخ خطي

- تحقيق در عرصه‌هاي مربوط به (نسخه‌شناسي، نسخه‌پردازي، شيوه تصحيح، ترجمه نسخ خطي)

- مجلات تخصصي در حوزه نسخ خطي

- مقالات نقد و معرفي متون و نسخه‌شناسي

- انتشار نسخ خطي تصحيح شده

- پايان‌نامه‌هاي دانشجويي در زمينه تصحيح متون و نسخه شناسي

- توليدات راديويي و تلويزيوني

- پيشكسوتان

دبيرعلمي:  دكتر حبيب اله عظيمي معاونت كتابخانه ملي 

دبير اجرايي:  دكتر علي اكبر صفي پور معاونت پژوهش، برنامه‌ريزي و فناوري

مسؤل كميته اجرايي:  محمد محمدي نيا  مديركل كتابهاي خطي ونادر

مسؤل كميته داوري مقالات و پايان نامه ها:  حميد سليم گندمي مديركل فراهم آوري و حفاظت

مسؤل كميته داوري كتاب:  علي صادق زاده   رييس گروه فراهم آوري
 

كارشناس كميته اجرايي: احترام كيانمهر مشاور معاونت پژوهش، برنامه‌ريزي و فناوري
 

كارشناس كميته علمي: معصومه سادات ميرپوريان   كارشناس مسؤل كتابداري واطلاع رساني
 

مسؤل دبيرخانه: حميده دستجردي   كارشناس كتابداري و اطلاع رساني
 

469  اثر از انتشارات سال 1390  شامل :

        134   کتاب

        310   مقاله علمی

        25     پایان نامه و طرح پژوهشی

•  استاد دكتر محمد باقر حجتي
•   آيت الله رضا استادي
•   استاد شيخ ضياءالدين حدائق (ابن يوسف شيرازي)

مقالات

مقاله تصحثح نوآيين شاهنامه نوشته سجاد آيدنلو در نشريه آينه ميراث شماره 49 به عنوان مقاله برتر علمي – ترويجي شناخته شد
 

پايان نامه

پايان نامه كارشناسي ارشد خانم ريحانه سليمي تحت عنوان " بررسي جلدهاي روغني كتابخانه و موزه ملي ملك آسيب شناسي آنها " به عنوان پايان نامه برتر برگزيده شد

 
كتاب برگزیده

• اميد سروري و عباس بگ جاني                               
• محمد علي كاظم بيگي                                              
• بنياد پژوهش هاي اسلامي آستان قدس ( گروهي)          
• كتابخانه آستان قدس رضوي                                            
• حامد ناجي اصفهاني                                                           

 مرمتگر برگزيده 

آقاي مجيد ونكي فراهاني           

 برگزيده حافظه جهاني 

آقاي محمد حسن سمسار                          

 
مهمانان خارجي

آقاي مشير الحسن     حامي برگزيده در حوزه اسناد و نسخ خطي          

آقاي مهدي خواجه پيري  نسخه پژوه برگزيده در عرصه بين الملل            

مقالات

مقاله روش هاي نوين شيميايي و فيزيكي حفاظت و مرمت اسناد و كتب خطي در كتابخانه مركزي دانشگاه ترهان نوشته خانم مريم افشار پور در نشريه كتاب ماه كليات ، شماره 161 ، شايسته تقدير شناخته شد.

مقاله ملزوم بازنگري در تصحيح قصص الانبياي نيشابوري نوشته اكرم السادات حاجي سيد آقايي در آينه ميراث ، ضميمه شماره 21 شايسته تقدير شناخته شد.

از ميان نشريات : نامه بهارستان شماره 17 ، كتاب ماه كليات شماره 162 ، گزارش ميراث شماره 44 و ضمائم آن و بخارا شماره 81 كه به تجليل از استاد فقيد ايرج افشار اختصاص يافته اند ، به تشخيص هيئت اوران ، نشريه بخارا به عنوان نشريه شايسته تقدير شناخته شد.

پايان نامه

پايان نامه كارشناسي ارشد آقاي مجيد نبوي با عنوان " بررسي استانداردهاي مختلف پايش ديجيتالي نسخ خطي به كار رفته در پايگاه هاي اطلاعاتي نسخ خطي اسلامي" به عنوان پايان نامه شايسته تقدير شناخته شد.

كتاب

1. مهدي دليري گلپايگاني     
2. نگار رئيس نيا  
3. سيد محمد حسين حكيم  
4. محمد ابراهيم ذاكر  
5. سيد جلال حسيني بدخشاني    
6. علي صفري آق قلعه         
7. محمد افشين وفايي و ارحام مرادي    
8.  بهروز ايماني    

مرمت و صحافي

1. خانم آهن پنجه    
2. آقاي حسن احسن       
3. صادق حضرتي آشتياني /  حامي شايسته تقدير در حوزه نسخ خطي             

مهمانان خارجي

آقاي علي دهگاهي                           حامي شايسته تقدير در عرصه بين الملل    

تجليل شوندگان ويژه شيراز

شايسته تقدير در حوزه نسخ خطي 

1. خانواده محترم وصال    
2. استاد محمد نعمتي                          
3.  آقاي علي فصيح شيرازي                
4.  آقاي دكتر محمد رضا محرري   

حامي شايسته تقدير در حوزه نسخ خطي   

• آستان مقدس حضرت احمد بن موسي شاه چراغ (ع)         

• مركز علم و فناوري شيراز و پايگاه استنادي جهان اسلام 

• حجه الاسلام و المسلمين محمد بركت

يكشنبه 28 آبان ماه 1391

• 8:30  آغاز مراسم با تلاوت كلام اله مجيد
• سخنراني رياست سازمان
• تجليل از مقام نسخه پژوهان
• سخنراني مهمانان ويژه
• اهداي جوايز

آدرس: 
تهران ،‌ ميدان ونك ، بزرگراه شهيد حقاني ، بعد از ايستگاه مترو شهيد حقاني ، سازمان اسناد و كتابخانه ملي ايران ، اداره كل كتابهاي خطي و نادر 

تلفن:  6- 81622784 

• وزارت كشور ، استانداري فارس

• آستان مقدس حضرت احمد بن موسي شاه چراغ (ع)

• انجمن آثار و مفاخر فرهنگي

• اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامي فارس

• شهرداري شيراز ، سازمان اجتماعي و فرهنگي

• مركز منطقه اي اطلاع رساني علوم و فناوري

• پايگاه استنادي جهان اسلام

• كميته ملي حافظه جهاني

• بنياد فارس شناسي

• موسسه كتابخانه و موزه ملي ملك

• پارس آذرخش

• شركت لاوين

• شركت درگاه دانش