نمایشگاه مجازی زنان نامی سرزمین من (۳)

وقايع‎‌نگار عهد يغما

بزرگداشت دکتر شيرين بياني

زندگي‌نامه

شيرين بياني (زاده 11 مرداد 1317) در تهران متولد شد. پدرش خانبابا بياني نويسنده، استاد دانشگاه، مورخ، مترجم و بنيانگذار دانشگاه تبريز بود. مادرش ملکه ملکزاده، محقق، نقاش، باستان‌شناس و اولين سکه‌شناس ايراني، نوه ميرزا نصرالله ملک المتکلمين از واعظان معروف مشروطه‌خواه بود. شيرين در سال 1345 با محمدعلي اسلامي ندوشن ازدواج کرد و حاصل اين ازدواج دو فرزند پسر بود.

شجره‌نامه شيرين بياني

تحصيلات

شيرين تحصيلات ابتدايي را در دبستان منوچهري و تحصيلات متوسطه را تا سال نهم در دبيرستان ژاندارک گذراند و به زبان فرانسه مسلط شد. او پس از کلاس نهم به دبيرستان انوشيروان دادگر رفت و با کسب رتبه اول در رشته ادبي، دوره دبيرستان را به اتمام رساند.

شيرين در سال 1336 براي تحصيل در رشته تاريخ وارد دانشگاه تهران شد و از محضر اساتيدي چون دکتر بهمنش، دکتر بينا، دکتر شيباني، علي اصغر شميم، دکتر محمدحسن گنجي استفاده کرد. او دوره کارشناسي را پس از سه سال با رتبه اول به اتمام رساند. در سال 1339 عازم فرانسه شد تا در دانشگاه سوربن نزد پروفسور کلود کائن تحصيلات خود را ادامه دهد. پروفسور کائن که با پدر و مادر شيرين بياني آشنايي داشت تحقيق درباره تاريخ آل جلاير را که تا آن زمان پژوهش مستندي درباره آن انجام نگرفته بود براي رساله دکتري به وي پيشنهاد داد. بياني در آن دوران همچنين از محضر پروفسور ژان اوبَن بهره برد. وي سرانجام در سال 1342 با بهترين نمره موفق به اخذ مدرک دکتري شد.

شيرين بياني در سال‌هاي کودکي

کودکي شيرين بياني در آغوش مادر (ملکه ملکزاده)

فعاليت‌هاي شغلي

شيرين در پانزده سالگي اولين کتابش را با عنوان ميهمان‌خانه آنژ گاردين اثر کنتس دوسگور از معروف‌ترين داستان‌نويسان کودک فرانسه ترجمه کرد که با مقدمه دکتر پرويز خانلري به چاپ رسيد. دکتر خانلري در مقدمه اين کتاب در خصوص شيرين بياني نوشت:

«شايد اين مترجم صاحب ذوق و خردسال امروز، نويسنده زبردست فردا باشد.»

شيرين بياني در سال 1342 پس از بازگشت از فرانسه، در بيست و پنج سالگي، وارد کادر آموزشي دانشگاه تهران شد و در سن بيست و شش سالگي رسما حکم هيئت علمي خود را گرفت و به عنوان جوان‌ترين استاديار اين دانشگاه مشغول به کار شد؛ همزمان به ترجمه رساله خود با عنوان تاريخ آل جلاير پرداخت که توسط انتشارات دانشگاه تهران در سال 1343به چاپ رسيد. او که استادتمام گروه تاريخ دانشگاه تهران بود در اول شهريور 1385 از دانشگاه تهران بازنشسته شد. شيرين بياني يکي از 11 نفر از مشاهير زن اين دانشگاه از ابتداي تأسيس آن است. تا کنون 27 اثر تأليفي، 9 اثر ترجمه و تعداد زيادي مقاله پژوهشي توسط شيرين بياني در حوزه تاريخ و ادبيات به رشته تحرير در آمده است. کتاب زن در ايران عصر مغول توسط مصطفي اويار در سال 2015 و حدود 40 سال بعد از نگارش آن به زبان ترکي ترجمه شد. همچنين کتاب المغول الترکيبة الدينية و السياسية در سال 1388 توسط سيف علي به عربي ترجمه و در بيروت به چاپ رسيد. کتاب کوروش کبير و داريوش بزرگ نيز در سال 1350 به زبان‌‎هاي انگليسي، روسي و فرانسوي ترجمه شده است. کتابي نيز با عنوان La medaille de Bahram III, roi sassanide به زبان فرانسوي چاپ شده است.

مفاخر

1. دريافت دوازده لوح تقدير از مراکز علمي، فرهنگي و دانشگاهي که مهمترين آنها دريافت نشان عالي دولت مغولستان به پاس مطالعاتش در تاريخ امپراتوري مغولان در فروردين سال 1395 در تهران بود.
2. جايزه پانزدهمين دوره کتاب سال براي دوره سه جلدي دين و دولت در عهد مغول در سال 1375

بزرگداشت

1. در 13 دي 1382 انجمن آثار و مفاخر فرهنگي براي شيرين بياني مجلس بزرگداشتي ترتيب داد و نام او در فهرست مفاخر فرهنگي ايران ثبت شد و به همين مناسبت از تمبر يادبود او رونمايي شد.
2. در 11 اسفند 1388 انجمن زنان پژوهشگر تاريخ ايران براي او مجلس نکوداشتي ترتيب داد.
3. در 29 آبان 1392 پژوهشکده تاريخ اسلام نشست بزرگداشتي در قالب نقد کارنامه تاريخ‌نگاري شيرين بياني برگزار نمود.
4. در بهار 1399 فصلنامه ايرانشناسي ايران نامگ ويژه‌نامه‌اي را به شيرين بياني اختصاص داد.
5. مجله فرهنگي هنري بخارا در تاريخ 21 دي 1399 پانصد و نود و ششمين شب فرهنگي خود را براي پاسداشت يک عمر فعاليت علمي شيرين بياني برگزار نمود.
6. شهرداري ندوشن به پاس خدمات علمي و فرهنگي شيرين بياني، ميداني را در موازات ميدان دکتر اسلامي ندوشن در اين شهر به نام ميدان شيرين بياني نام‌گذاري کرده است. همچنين کوچه‌اي در خيابان وصال شيرازي بين تقاطع ايتاليا و بلوار کشاورز تهران به نام شيرين بياني نام‌گذاري شده است.

آثار

کتاب

1. شوش (بي‌تا). بي‌جا.
2. زن در ايران باستان (بي‌تا). بي‌جا.
3. نظري به روابط فرهنگي ايران باستان با شرق و غرب (بي‌تا). بي‌جا.
4. تاريخ آل جلاير (1345). تهران: انتشارات دانشگاه تهران. اين کتاب توسط حيدراف به زبان ترکي قزاقي در قزاقستان ترجمه شده است.
5. داريوش بزرگ (داريوش هخامنشي اول) (1971م- 1350ش). تهران: شوراي مرکزي جشن شاهنشاهي ايران.
6. کوروش کبير (کوروش هخامنشي) (1971م-1350ش). تهران: شوراي مرکزي جشن شاهنشاهي ايران.
7. زن در ايران عصر مغول (1352). انتشارات دانشگاه تهران.
8. هشت مقاله در زمينه تاريخ (1352). تهران: انتشارات توس.
9. ايران در برخورد با مغول (از مرگ چنگيز تا آمدن هلاکو) (1353). تهران: انتشارات کتابخانه طهوري.
10. شامگاه اشکانيان و بامداد ساسانيان (1355). انتشارات دانشگاه تهران.
11. تاريخ و فرهنگ و تمدن مغول تا صفويه بخش دوره مغول (1366). تهران: دانشگاه تهران.
12. دين و دولت در ايران عهد مغول (1367). جلد اول: از تشکيل حکومت منطقه‌اي مغولان تا تشکيل حکومت ايلخاني. تهران: مرکز نشر دانشگاهي.
13. دين و دولت در ايران عهد مغول (1371). جلد دوم: حکومت ايلخاني، نبرد ميان دو فرهنگ. تهران: مرکز نشر دانشگاهي.
14. دين و دولت در ايران عهد مغول (1375). جلد سوم: سياست خارجي ايلخانان در جهان اسلام. تهران: انتشارات مرکز نشر دانشگاهي.
15. تيسفون و بغداد در گذر تاريخ (1377). تهران: انتشارات جامي.
16. نقش زن در ايران باستان (1379). بي‌جا: انجمن زنان پژوهشگر تاريخ.
17. مغولان و حکومت ايلخاني در ايران (1379). تهران: سازمان مطالعه و تدوين کتب علوم انساني دانشگاه‌ها (سمت).
18. دين و دولت در عهد ساساني و چند مقاله ديگر (1380). تهران: انتشارات جامي.
19. تاريخ ايران باستان 2: از ورود آريائي‌ها به ايران تا پايان هخامنشيان (1381). تهران: انتشارات سمت.
20. دين و روايت در عهد ساساني (1382). تهران: روايت فتح.
21. دمساز دوصد کيش: درباره مولانا جلال الدين (1384). تهران: جامي.
22. پنجره‌اي رو به تاريخ: مجموعه نوزده مقاله (1387). تهران: اساطير.
23. سعدي: خاک شيراز و بوي عشق (1389). تهران: يزدا.
24. خيام کيست؟ (1390). تهران: يزدا.
25. انديشه خيام (1395). تهران: فرهنگ جاويد.
26. حافظ و جام جهان‌نما همراه با يازده مقاله (1397). تهران: جامي: انتشارات مصدق.
27. خسرو انوشيروان: نوآوري‌ها و هشدارها (1399). تهران: انتشارات جامي.

ترجمه

1. گروه‌بندي ايلات و اختلافات جامعه ايلي مغول در قرون 11 و12 ميلادي (13). [بي‌جا: بي‌نا].
2. کنتس دوسگور (1332). ميهمانخانه آنژ گاردين (داستاني اخلاقي براي نوجوانان و جوانان). با مقدمه پرويز ناتل خانلري. تهران: بي‌نا. اولين اثر: (در پانزده سالگي).
3. دوسنت اگزوپري، آنتوان (1342). شاهزاده کوچولو. بي‌جا.
4. ولادي‍م‍ي‍رت‍س‍وف‌، ب‍اري‍س‌ ي‍اک‍اول‍ي‍وي‍چ (1345).‌ نظام اجتماعي مغول (فئوداليسم خانه به دوشي). تهران: شرکت انتشارات علمي و فرهنگي.
5. تاريخ عيلام (1349). تهران: دانشگاه تهران.
6. تاريخ سري مغولان (1350). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
7. مارکيش، سيمون الکسيوويچ (1351). اساطير. بي‌جا: دنياي دانش.
8. ولادي‍م‍ي‍رت‍س‍وف‌، ب‍اري‍س‌ ي‍اک‍اول‍ي‍وي‍چ‌ (1363). چنگيزخان. تهران: اساطير.
9. دووامبه، پير (1394). هنر در قرن پريکلس: عصر زرين آتن. تهران: اطلاعات.

آثار نوشته شده درباره شيرين بياني

1. ايران نامگ، فصلنامه ايرانشناسي (دانشگاه تورنتو کانادا)، سال 5، شماره 1، بهار 1399، ويژه‌نامه استاد شيرين بياني.
2. تاريخ‌نگاران زن در ايران معاصر (مطالعه موردي منصوره اتحاديه، شيرين بياني، فرشته نورايي و هما ناطق)، زهرا قنبري مله، استاد راهنما داريوش رحمانيان، پايان‌نامه دکتري تاريخ ايران اسلامي، دانشگاه پيام‌نور شيراز، 1392.
3. زندگي‌نامه و خدمات علمي و فرهنگي دکتر شيرين بياني، مصاحبه و تدوين اميد قنبري، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگي. 1385.
4. گردونه روزگار؛ گفت و شنود با دکتر شيرين بياني، گفتگوکننده کريم فيضي. تهران: اطلاعات، 1395.

آثار تأليفي